پیامد‌های ورود آذربایجان به استخراج گاز مدیترانه شرقی

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، آغاز فعالیت‌های اکتشاف گاز طبیعی از سوی جمهوری آذربایجان در شرق مدیترانه یک حرکت راهبردی تلقی می‌شود که می‌تواند تعادل انرژی منطقه را تغییر دهد. شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (سوکار) با اخذ مجوز اکتشاف در میدان تامار رژیم صهیونیستی گام مهمی در گسترش جهانی خود در بخش انرژی برداشته است. این تحول احتمالاً پیامد‌های مهمی برای امنیت انرژی اروپا، روابط ترکیه و آذربایجان و رقابت در مدیترانه شرقی داشته باشد.

آذربایجان به لطف کریدور گازی جنوبی که از دریای خزر تا اروپا امتداد دارد، نقشی کلیدی در امنیت تأمین انرژی این قاره ایفا می‌کند و اکنون قصد دارد در مدیترانه شرقی نیز به یک بازیگر فعال تبدیل شود. اعطای مجوز اکتشاف توسط اسرائیل به سوکار نشان دهندۀ گسترش همکاری‌های انرژی بین دو طرف و همسویی با استراتژی اروپا برای یافتن منابع جایگزین در راستای کاهش وابستگی به گاز روسیه است.

دلایل متعددی پشت چرخش آذربایجان به سمت مدیترانه شرقی وجود دارد. در مرحله نخست، سوکار مدت‌هاست که با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فراتر از منطقه خزر به یک شرکت انرژی بین المللی تبدیل شده است. اگرچه منابع انرژی در دریای خزر منبع حیاتی درآمد برای اقتصاد آذربایجان باقی مانده است، اما تکیه صرف به این منطقه برای هدف بلندمدت سوکار جهت تبدیل شدن به یک بازیگر جهانی کافی نیست. بر این اساس، همکاری سوکار با اسرائیل و ورود آن به مدیترانه شرقی بخشی از استراتژی آن برای افزایش نفوذ خود در بازار‌های بین‌المللی انرژی است. علاوه بر این، تلاش‌های اروپا برای تأمین امنیت انرژی، آذربایجان را تشویق کرده است تا گام‌های جدی به سمت توسعه ذخایر جدید در مدیترانه شرقی بردارد.

پس از جنگ اوکراین، اتحادیه اروپا به دنبال تأمین کنندگان جایگزین برای کاهش وابستگی خود به گاز روسیه بوده و آذربایجان به عنوان یک شریک مهم در این فرآیند معرفی شده است. آذربایجان از طریق خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (تاناپ) و خط لوله ترانس آدریاتیک (تاپ) گاز خود را به اروپا از طریق کریدور گاز جنوبی صادر می‌کند و می‌تواند این موقعیت را با استفاده از ذخایر در مدیترانه شرقی تقویت کند. مشارکت سوکار با اسرائیل همچنین امکان همکاری‌های جدید برای انتقال گاز مدیترانه شرقی به اروپا را افزایش می‌دهد.

دلایل اقتصادی، فنی و استراتژیک پشت تصمیم رژیم صهیونیستی برای اعطای مجوز اکتشاف به سوکار در میدان خوشه وجود دارد. اگرچه اسرائیل دارای میدان‌های گازی بزرگی مانند لویاتان و تامار است، اما برای کشف و توسعه ذخایر جدید به شرکای بین‌المللی نیاز دارد. تجربه سوکار در دریای خزر و سابقه آن در پروژه‌های بزرگ، آن را به شریکی جذاب برای اسرائیل تبدیل کرده است. اسرائیل همچنین به دنبال دستیابی به بازار‌های جدید برای تقویت صادرات انرژی است و زیرساخت‌های سوکار در اروپا (تاناپ، تاپ و سایر پروژه‌های انرژی) می‌تواند این روند را تسریع بخشد. علاوه بر این، توسعه روابط سیاسی بین آذربایجان و اسرائیل راه را برای سرمایه‌گذاری انرژی سوکار در این رژیم هموار کرده است.

آذربایجان از دیرباز تأمین کننده مهم نفت اسرائیل بوده است و همکاری انرژی بین دو کشور نه تنها دارای ابعاد تجاری بلکه استراتژیک نیز می‌باشد. همکاری اسرائیل با سوکار را می‌توان بخشی از استراتژی آن برای تنوع بخشیدن به دیپلماسی انرژی با مشارکت یک بازیگر غیرمنطقه‌ای در پروژه‌های انرژی مدیترانه شرقی دانست. با این حال، هنوز مشخص نیست که این همکاری تا چه اندازه وابستگی اروپا به گاز روسیه را کاهش می‌دهد.

در حالی که پروژه‌های گاز طبیعی بین آذربایجان و اسرائیل می‌تواند جایگزین قابل توجهی برای امنیت انرژی اروپا باشد، بعید به نظر می‌رسد که در کوتاه مدت تغییرات عمده‌ای ایجاد کند. دلیل اصلی این امر فقدان زیرساخت‌های کاملاً توسعه یافته برای انتقال گاز مدیترانه شرقی به اروپا است. اگرچه اسرائیل در تلاش است تا گاز خود را از طریق پایانه‌های گاز طبیعی مایع (LNG) صادر کند، اما هزینه بالای این روش می‌تواند رقابت‌پذیری گاز را کاهش دهد.

از سوی دیگر، همکاری سوکار با اسرائیل می‌تواند گزینه‌های جدیدی مانند انتقال گاز شرق مدیترانه به اروپا از طریق آذربایجان در آینده را به روی میز بگذارد. موفقیت سوکار در مدیترانه شرقی هم به فرآیند اکتشاف فنی و هم به تحولات سیاسی در منطقه بستگی دارد. اگر سوکار ذخایر گازی قابل دوام تجاری را در میدان تامار کشف کند، احتمالاً پروژه‌های بزرگتری با اسرائیل دنبال شود. اینکه ترکیه چگونه تحت تأثیر این فرآیند قرار خواهد گرفت به مسیری بستگی دارد که گاز استخراج شده سوکار از طریق آن به اروپا منتقل می‌شود. اگر گاز اسرائیل از ترکیه عبور کند، می‌تواند یک فرصت اقتصادی برای آنکارا باشد. با این حال، اگر اسرائیل ترجیح دهد گاز را از طریق LNG صادر کند، ترکیه احتمالاً مستقیماً از این روند سود نبرد.

در مجموع، آغاز فعالیت‌های اکتشاف گاز طبیعی آذربایجان در شرق مدیترانه گام مهمی است که می‌تواند بر رقابت انرژی منطقه‌ای تأثیر بگذارد. توافق بین سوکار و اسرائیل نقش آذربایجان را در بازار جهانی انرژی گسترش می‌دهد و همچنین ممکن است به افزایش تنوع انرژی اروپا کمک کند. با این حال، بعید به نظر می‌رسد که این همکاری در کوتاه مدت وابستگی به گاز روسیه را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. دستاورد‌های ترکیه از این فرآیند به این بستگی دارد که آیا این کشور به عنوان یک کشور ترانزیت در انتقال گاز سوکار به اروپا نقشی ایفا کند یا خیر. اگر از مسیر‌های جایگزین استفاده شود، احتمالا سناریو‌های متفاوتی در سیاست‌های انرژی آنکارا مطرح شود.

منبع: مرکز پژوهش‌های سیاسی و بحران آنکارا