پاسخ‌های راهبردی هند به ایمن‌سازی مسیر‌های دریایی انرژی

به گزارش گروه بین‌الملل مانا، از دهه ۱۹۹۰ میلادی و به ویژه پس از آزادسازی، مصرف انرژی در اقتصاد هند افزایش و تقاضای این کشور برای واردات انرژی تشدید شد. آژانس بین‌المللی انرژی در «چشم‌انداز انرژی هند در سال ۲۰۲۱» پیش‌بینی می‌کند که تقاضای نفت هند دو برابر و تقاضای گاز طبیعی آن تا سال ۲۰۴۰ میلادی سه برابر خواهد شد. هدف هند برای تولید ناخالص داخلی ۵ تریلیون دلاری تا سال ۲۰۲۵ میلادی و ۱۰ تریلیون دلاری تا سال ۲۰۳۰ میلادی است که در این میان، امنیت انرژی به عنوان مهمترین چالش برای توسعه مستمر آن در نظر گرفته می‌شود.

واردات انرژی هند عمدتاً از طریق خطوط ارتباطی دریایی بین‌المللی (SLOCs) و نقاط درگیر انجام می‌شود. تقریباً ۸۵ درصد نفت خام هند و ۵۵ درصد گاز طبیعی آن از طریق این مسیر‌های حیاتی دریایی وارد می‌شود. با این حال، ظهور چین قدرتمند، سازمان‌های تروریستی و مسائل مربوط به دزدی دریایی پیرامون SLOCs و Chokepoints خطر اختلال در عرضه انرژی را افزایش داده است.

حضور رو به رشد چین در منطقه اقیانوس هند

موضوع اصلی امنیت انرژی هند، حضور فزاینده دریایی چین در منطقه اقیانوس هند است. روابط رو به گسترش چین با همسایگان منطقه‌ای هند، به ویژه از طریق طرح کمربند و جاده (BRI)، نگرانی‌هایی را برای دهلی ایجاد کرده است. کشور‌های متعددی مانند پاکستان، بنگلادش و میانمار به طور قابل توجهی به چین بدهکار هستند که از این اهرم برای توسعه بنادر مهم در اطراف منطقه استفاده کرده است. بنادر تحت کنترل چین، از جمله گوادر در پاکستان، هامبانتوتا در سریلانکا، و چیتاگونگ در بنگلادش، از نظر استراتژیک در نزدیکی خطوط ارتباطی دریایی حیاتی (SLOCs) قرار دارند. هند این اقدامات را به عنوان اجزای هدف کلی چین برای افزایش نفوذ منطقه‌ای خود و محدود کردن هند تلقی می‌کند.

علاوه بر این، حضور کشتی‌های جنگی و زیردریایی‌های چینی در این بنادر، به‌ویژه در هامبانتوتا، نگرانی‌ها را در مورد نظامی‌سازی احتمالی این مکان‌ها و پیامد‌های آن برای امنیت دریایی هند تشدید کرده است.

ناآرامی‌های سیاسی

خطوط عرضه نفت هند با تهدیدات قابل توجهی از سوی تروریسم، به ویژه از سوی گروه‌های تروریستی فعال در نزدیکی نقاط بحرانی مانند کانال موزامبیک مواجه است. کانال موزامبیک یک کریدور ضروری برای ترانزیت منابع انرژی از آفریقا و قاره آمریکا به هند است. همچنین هند حدود ۱۰ میلیارد دلار در حوزه «روما» موزامبیک برای اکتشاف و تولید گاز طبیعی مایع سرمایه‌گذاری کرده است. با این حال، حضور فزاینده گروه‌های شورشی و گروه‌های تروریستی مانند داعش موزامبیک در اطراف حوضه روما، حمل‌ونقل انرژی و اکتشاف هند را به خطر انداخته است.

همچنین، تنگه باب المندب، یک نقطه حیاتی برای حمل و نقل انرژی، شاهد تنش‌های روزافزونی بوده است. این اختلالات کشتی‌ها را مجبور به تغییر مسیر‌های خود کرده که منجر به تأخیرات حمل و نقل و در نتیجه افزایش قیمت کرایه و نرخ بیمه شده است.

تهدید دزدی دریایی

دزدی دریایی، به ویژه در امتداد سواحل سومالی، خطر قابل توجهی برای امنیت انرژی هند است. خلیج عدن، یک مسیر دریایی حیاتی برای تجارت بین‌المللی، از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی به دلیل دزدی دریایی معروف بوده است. دزدان دریایی سومالی کشتی‌ها را توقیف، ملوانان را به اسارت گرفته و باج گیری کرده‌اند که منجر به اختلالات مالی و لجستیکی قابل توجهی شده است. باوجود تلاش‌های مشترک نیروی دریایی هند و نیرو‌های دریایی مختلف بین‌المللی، آمار دزدان دریایی کاهش یافته است، اما همچنان ادامه دارد. بازگشت دزدی دریایی که نمونه بارز آن توقیف کشتی باری MV Abdullah در سال ۲۰۲۳ میلادی است، بر تهدید مداوم این موضوع تأکید دارد.

فعالیت مجدد نیرو‌های دریایی ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه در دریای سرخ منجر به کاهش گشت‌زنی در غرب اقیانوس هند شده و از این رو افزایش دزدی دریایی را تشدید می‌کند.

اقدامات راهبردی

وابستگی هند به واردات انرژی و چالش‌های امنیتی ناشی از استراتژی دریایی و تروریسم چین، دولت را بر آن داشت تا ابتکاراتی را برای ایمن‌سازی مسیر‌های تامین انرژی خود انجام دهد. یکی از این ابتکارات کلیدی توسعه بندر چابهار ایران است که مسیر جایگزینی را برای انتقال انرژی از آسیای مرکزی و خاورمیانه در اختیار هند قرار می‌دهد. همچنین نفوذ راهبردی دهلی در نزدیکی یکی از مهم‌ترین آبراه‌ها، تنگه هرمز، فراهم می‌کند.

هند در عمان نیز برای استفاده نظامی و پشتیبانی لجستیکی به بندر «دقم» دسترسی دارد که باعث استحکام بیشتر جای پای هند در اقیانوس هند غربی خواهد شد.

توسعه بندر سیتو و بندر سابانگ در اندونزی حضور هند در جنوب شرقی آسیا و یکی دیگر از مهم‌ترین نقاط مهم یعنی تنگه مالاکا را تقویت می‌کند. در جزیره آگالگا موریس، هند در حال توسعه تأسیسات بندری و زیرساخت‌های نظامی است که به تقویت قابلیت‌های نظارتی در منطقه جنوبی اقیانوس هند کمک می‌کند. این توسعه زیرساخت‌ها هند را قادر می‌سازد تا خطوط انتقال انرژی خود را ایمن کند و از نفوذ فزاینده چین در این مناطق بکاهد.

هند یک قدرت رو به رشد و تأمین کننده امنیت در منطقه است. آرزوی این کشور برای تقویت نقش خود به عنوان یک تامین کننده امنیت در منطقه در مواجهه با حضور فزاینده چینی‌ها، تلاش برای ایجاد یک ساختار منطقه‌ای بر اساس اصول رفاه و امنیت مشترک است. این کشور فعالانه در ابتکارات چندجانبه برای تقویت امنیت، روابط اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای مشارکت دارد. اما این نهاد‌های چندجانبه به دلیل ناکافی بودن ظرفیت نهادی، فقدان چشم‌انداز واحد و منافع اقتصادی واگرا و همچنین دلایل دیگر، به نتایج مطلوب دست نیافته‌اند. برای مؤثرتر کردن این ابتکارات، هند باید به این چالش‌ها رسیدگی کند.

مسیر پیش‌ِرو

هند باید یک راهبرد فراگیر برای ارتقای امنیت دریایی خود اجرا کند. مقامات دهلی باید از یک دیدگاه سرزمینی متعارف به دیدگاه مهم برای محفاظت از SLOC‌ها و نقاط راهبردی در راستای شکوفایی اقتصادی تغییر مسیر دهد. در این راستا، تقویت قدرت دریایی هند ضروری است. برای حفظ رقابت با دیگر قدرت‌های دریایی منطقه به ویژه چین، هند باید بودجه دفاعی خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و در نوسازی ناوگان خود با فنّاوری‌های پیشرفته سرمایه‌گذاری کند. رشد نیروی دریایی کشور، همراه با تدوین یک استراتژی دریایی جامع، تضمین می‌کند که هند جایگاه مهمی را در حفاظت از خطوط تامین انرژی خود حفظ می‌کند.

همسویی راهبردی هند با کشور‌های مهمی مانند ایالات متحده، ژاپن و استرالیا یک مزیت حیاتی در کاهش نفوذ چین در این منطقه ارائه می‌دهد. برخلاف چین که به متحدان کوچکتر و کم نفوذی مانند پاکستان و سریلانکا وابسته است، مشارکت هند با کشور‌های مهم موقعیت آن را به عنوان یک رهبر منطقه‌ای در امنیت دریایی تقویت می‌کند. هند با استفاده از چارچوب‌های چندجانبه مانند «کواد» (Quad) می‌تواند توانایی‌های دریایی خود را افزایش دهد، از مسیر‌های دریایی بین‌المللی محافظت و به عنوان وزنه‌ای در برابر گسترش قاطعانه چین در منطقه هند و اقیانوس آرام عمل کند.

روابط پایدار هند با همسایگان دریایی خود، که با ارتباطات تاریخی و دیپلماسی مؤثر تقویت شده، پایه دیگری از سیاست دریایی این کشور را تشکیل می‌دهد. موقعیت هند به عنوان قدرت تاثیرگذار در بحران‌ها، به ویژه در زمان فجایع طبیعی مانند سونامی ۲۰۰۴ میلادی و کمک‌های پس از توفان، حوادث تروریستی و اپیدمی  COVID-۱۹، نفوذ و اعتماد قابل توجهی را در سراسر منطقه به دست آورده است. هند برای تقویت جایگاه خود، باید در کمک‌های بشردوستانه و ابتکارات قدرت نرم خود برای حفظ و ارتقای نقش خود به عنوان یک رهبر منطقه‌ای پافشاری کند.

منبع: مدرن دیپلماسی