نبرد آمریکا و چین در بنادر تجاری جهان

مانا: با خروج تدریجی ایالات متحده از خاورمیانه و تحقق‌بخشیدن به سیاست «تمرکز بر اقیانوس آرام» که در سال‌های اخیر مورد توجه واشنگتن بود، تمرکز بر اقدامات چین افزایش یافته است. در چنین شرایطی گسترش نیروی دریایی چین و شیوه‌های نگران‌کننده ناوگان ماهی‌گیری در آب‌های دور از سرزمین اصلی چین، در صدر فهرست نگرانی‌های امنیت ملی آمریکا و جهان قرار گرفته است و در‌حالی‌که هشدار‌های زیادی در مورد جاه‌طلبی‌های نظامی چین در دریا‌ها مطرح شده، به نظر می‌رسد که فعالیت تجاری پکن فراموش شده است. چین در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری خود را هم در حوزه کشتی‌سازی و هم در زیرساخت‌های بندری در سراسر جهان به طور چشمگیری گسترش داده است. در‌عین حال تعداد کشتی‌های تجاری ایالات متحده هرگز کمتر از امروز نبوده است. یکی از مقام‌های ارشد مسئول حمل‌ونقل دریایی آمریکا می‌گوید: «این بی‌توجهی چیزی کمتر از یک آسیب‌پذیری بزرگ در حوزه امنیت ملی» نیست.
از زمان روی کارآمدن جو بایدن در کاخ سفید، تلاش‌ها برای بهبود وضعیت زیرساخت‌ها در آمریکا افزایش یافته؛ اما در بحبوحه مذاکرات درباره یکی از بزرگ‌ترین برنامه‌ها برای تأمین هزینه‌های زیرساختی در دهه‌های اخیر، تقریباً هیچ‌گونه بحث جدی درمورد نیاز به افزایش قابلیت‌های کشتیرانی تجاری آمریکا یا افزایش ظرفیت کشتی‌سازی آمریکا مطرح نشده است. در چنین شرایطی زیرساخت‌های دریایی آمریکا همچنان نادیده گرفته می‌شود و ناوگان تجاری این کشور بیش از گذشته از رقبای دریایی‌اش عقب می‌ماند.
ایالات متحده در ساخت کشتی‌های جنگی برای نیروی دریایی همچنان پیشتاز بوده؛ اما هیچ برنامه‌ای برای سرمایه‌گذاری درخور توجه در صنایع دریایی غیرنظامی که به طور غیرمستقیم از قابلیت‌های جنگی این کشور پشتیبانی می‌کند، ندارد. ایالات متحده کشوری است که با اقیانوس‌ها احاطه شده؛ اما کشتی‌های تجاری که با پرچم ایالات متحده تردد می‌کنند، کمتر از نیم‌درصد از کشتی‌های تجاری جهان را تشکیل می‌دهند. آمریکا تا ماه جولای ۲۰۲۱، تنها حدود ۱۸۰ کشتی تجاری از یک ناوگان جهانی شامل بیش از ۴۳ هزار کشتی را در اختیار داشت. هر شهروند آمریکا اگر تا به حال با یک کشتی تفریحی سفر کرده باشد، احتمالاً آن کشتی در باهاما، پاناما یا لیبریا ثبت شده است. هر فردی اگر تا به حال به یکی از بزرگ‌ترین بنادر آمریکا نگاه کرده باشد، احتمالاً فقط کشتی‌هایی را با پرچم پاناما، جزایر مارشال یا هنگ‌کنگ مشاهده کرده است و کمتر احتمال دارد کشتی تجاری با پرچم آمریکا دیده باشد. قانون امکان ثبت آزادانه کشتی‌های تجاری در جهان به هر مالک کشتی اجازه می‌دهد تا برای پرداخت مالیات کمتر، نیروی کار ارزان‌تر و خلاص‌شدن از قوانین دست‌وپا‌گیر، کشتی خود را در کشوری ثبت کند که حتی عملاً با آن ارتباطی ندارد و این کار در میان مالکان کشتی‌های تجاری آمریکایی بسیار رواج دارد. در این حال، چین به‌سرعت در حال گسترش دامنۀ نفوذ دریایی خود از طریق ساخت کشتی‌های جنگی و تجاری است. رشد نیروی دریایی چین شامل گارد ساحلی، ناوگان ماهی‌گیری و «شبه‌نظامیان دریایی» این کشور به‌خوبی مستند شده است. با این حال، سرمایه‌گذاری چین در کشتی‌سازی غیرنظامی و زیرساخت‌های بندری و دریایی استراتژیک در سراسر جهان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. چین سالانه بیش از ۴۰ درصد از کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیمای جهان را می‌سازد (بیش از هزار کشتی تجاری در سال، در مقایسه با تقریباً ۱۰ کشتی در سال که ایالات متحده می‌سازد). علاوه بر این پکن تعداد درخور توجهی از این کشتی‌ها را نیز تحت پرچم چین ثبت کرده است که تا اول ژانویه ۲۰۲۰ تعداد آن به بیش از چهارهزار و ۵۰۰ کشتی می‌رسد.
طرح چین برای بنادر مهم
نکته نگران‌کننده‌تر این است که در سال ۲۰۲۱، چین دارای سهام مالکیت حداقل ۳۰ بندر از ۵۰ بندر کانتینری بزرگ جهان است و از چالش‌های اقتصادی مرتبط با بیماری همه‌گیر برای ایجاد جای پایی در برخی از اقتصاد‌های آسیب‌دیده استفاده می‌کند. یکی از این کشور‌ها پاناماست. با توجه به اینکه ایالات متحده کاربر اصلی و ذی‌نفع کانال پاناماست، (بیش از ۶۰ درصد کالا‌های عبوری از این کانال به مقصد بنادر ایالات متحده است)، افزایش کنترل چین بر زیرساخت‌های بندری اطراف کانال می‌تواند تهدیدی جدی برای زنجیره تأمین کالا‌های مورد نیاز در آمریکا باشد. پس از سرمایه‌گذاری چین در پاناما، این کشور بلافاصله روند به رسمیت شناختن تایوان را متوقف کرد. چین در یک دهۀ اخیر در بنادر ساخته‌شده یا اجاره‌شده در ۶۰ کشور دنیا سرمایه‌گذاری کرده است. بنادری که بعضی از آن‌ها برای کشتیرانی تجاری و حضور نظامی مناطقی کلیدی به حساب می‌آیند. همچنین این بنادر مختص به کشور‌های در حال توسعه نیستند و برخی از آن‌ها در کشور‌های پیشرفته قرار دارند. در ماه ژوئن، شرکت «اوشن شیپینگ» بزرگ‌ترین شرکت دولتی چین در حوزه خدمات کشتیرانی و پشتیبانی اعلام کرد که قصد دارد سهامی را در بندر هامبورگ آلمان به دست آورد. هامبورگ بزرگ‌ترین بندر آلمان، سومین بندر پر رفت‌و‌آمد اروپا و پانزدهمین بندر بزرگ دنیاست.
این شرکت پیش از بندر هامبورگ، کنترل بندر پیرآس در یونان، بندر تریسته در ایتالیا، بندر والنسیا در اسپانیا، بندر آنتورپ در بلژیک و بسیاری از بنادر آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی را در دست گرفته است. «لیام فاکس» وزیر سابق دفاع و تجارت بین‌المللی بریتانیا و «رابرت مک‌فارلین» مشاور امنیت ملی آمریکا به‌تازگی در مقاله‌ای هشدار دادند که «امروزه چین مالک ۹۶ بندر در سراسر دنیاست و این موضوع باعث می‌شود چین بدون فرستادن حتی یک سرباز یا کشتی یا اسلحه، به برتری استراتژیک دست پیدا کند». «شی جین‌پینگ»، رهبر چین، هم به‌صراحت قصد کشور خود برای تسلط بر حمل‌ونقل دریایی جهان را ابراز کرده است. خبرگزاری حکومتی «شینهوا» به نقل از شی جین‌پینگ در جولای ۲۰۲۰ نوشت: «یک قدرت اقتصادی باید یک قدرت دریایی نیز باشد و در حمل‌ونقل دریایی دست بالا را داشته باشد». به نوشته رسانه‌های چینی، شی جین‌پینگ از ماه نوامبر ۲۰۱۲ در حال تدارک طرحی برای توسعه بنادر در فضایی گسترده‌تر بوده و از بنادر چین و خارج از چین بازدید کرده است. بر‌اساس این گزارش، چین با کنترل و بهره‌برداری از بنادر سراسر دنیا می‌تواند به‌سرعت نفوذ خود را گسترش دهد. شی نیز همانند گذشته به دولت و شرکت‌های دولتی فرمان می‌دهد که به ایجاد و بهره‌برداری بنادر در چین و خارج از چین ادامه دهند. شینهوا در جولای ۲۰۲۰ هم در گزارشی نوشت: «چین یک قدرت حقیقی در حمل‌ونقل دریایی است». به گفته این شبکه، چین هر‌ساله بیش از هر کشور دیگری کشتی می‌سازد و حمل‌ونقل ۲۶ درصد کالا‌های جهان را برعهده دارد و از این نظر در رتبه نخست دنیا ت. همچنین این کشور کنترل ۱۵ بارانداز از ۲۰ بارانداز بزرگ جهان را برعهده دارد و از ۱۰ بندر کانتینری بزرگ جهان، هفت بندر در کشور چین قرار دارد. بندر پیرآس در یونان، یکی از بنادر کلیدی تحت اختیار این شرکت است. پیرآس بزرگ‌ترین بندر در یونان و یکی از بزرگ‌ترین بنادر اروپاست. این بندر که در خلیج سارونیک و در ساحل غربی دریای اژه قرار دارد، دریای مدیترانه را به دریای سیاه متصل می‌کند و یکی از توقفگاه‌های تجاری کانال سوئز است. در این گزارش به نقل از شی در نوامبر ۲۰۱۸ در شانگ‌های آمده است: «ما باید شجاعت و اراده خود را برای تبدیل‌شدن به کشور برتر دنیا حفظ کنیم». در این میان شرکت اوشن شیپینگ به‌عنوان یک شرکت بزرگ دولتی، نقش مهمی در استراتژی جهانی حزب کمونیست چین بازی می‌کند. به نوشته وب‌سایت شرکت اوشن شیپینگ، این شرکت دولتی در ۵۸ بندر جنوب شرق آسیا، خاورمیانه، اروپا، آمریکای جنوبی و مدیترانه سرمایه‌گذاری کرده است. از این ۵۸ بندر، ۵۱ بندر کانتینری هستند و ظرفیت سالانه آن‌ها برای جابه‌جایی محموله، به بیش از ۱۳۰ میلیون کانتینر می‌رسد.
منبع: Brookings