احیای دریانوردی بادبانی بعد از نیم قرن

به گزارش مانا به نقل از ایسنا،  کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان، مُهری به دست آمده از محوطه‌ تاریخی چغامیش در دزفول با قدمتی حدود ۶ هزار سال است که یک کِشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد. سردارِ پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و اسیران زانوزده در جلوی او و گاوِ نر با پرچمی هلالی شکل نیز دیده می‌شود.

بعد از نیم قرن، در کنار تلاش‌هایی که مردم بومی و مسئولان محلی مناطق کنگ و گوران در هرمزگان برای احیای صنعت دریانوردی‌شان انجام داده‌اند، پژوهش‌های علی پارسا بر روی «آیین دریانوردی در سرزمین‌های جنوبی کشور» را نیز می‌توان گامِ محکم‌تری در احیای این نوع از شناورهای چوبی بادبانی که در زبان محلی به آن «جهاز» می‌گویند، دانست. به حدی که همراه با مسئولان پارک موزه گوران، به ترغیب سرمایه‌گذار برای خرید و مرمت این نوع شناور و احیای شناورهای بادبانی کمک کند.

حذف تدریجی بادبان از کشتی‌های چوبی در طول ۴۵ سال

علی پوزن مدیر پارک موزه شناورهای سنتی و دریانوردی گوران از روند به سرانجام رسیدن این پروژه و احیای این آیین سنتی می‌گوید.

او «لنج سازی و دریانوردی ایران» را به واسطه مُهر گِلی کشف شده در «چغامیش» دارای قدمتی حدود ۶ هزار سال می‌داند و با اشاره به این‌که در همین راستا در سال ۲۰۱۱ «آیین سنتی لنج سازی و دریانوردی» در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت جهانی رسیده است، اظهار می‌کند: مجموعه موزه لنج‌سازی گوران با توجه به حفظ هویت سنتی لنج‌سازی در منطقه، از سال ۱۳۹۴ فعالیت خود را آغاز کرد و حتی تعمیرات شناورهای سنتی منطقه را هنوز انجام می‌دهد، به همین دلیل فکر کردیم که روستای «گوران» را جهانی کنیم تا از این طریق برای مردم روستا و کسانی که هنوز لنج چوبی می‌سازند، منبع درآمدی ایجاد شود.

وی با اشاره به نابودی صنعت لنج‌سازی چوبی در جنوب و از بین رفتن صنعت دریانوردی ایران از حدود ۴۵ سال قبل، بیان می‌کند: از آن زمان به مرور اثری از بادبان در کشتی‌های چوبی ایرانی نبود و حتی نیروی محرکه کشتی‌های چوبی موتوری جایگزین کشتی‌های بادبانی شدند.

کنگ و گوران برنامه‌های راهبردی دریانوردی را عملیاتی می‌کنند

او با اشاره به صحبت‌های انجام شده با مسئولان ژئوپارک قشم و شهردای بندر کنگ به واسطه‌ داشتن تاریخچه‌ای غنی در حوزه دریانوردی و تجارت دریایی، اظهار می‌کند: با مطرح کردن این موضوع با ژئوپارک جهانی قشم، اکنون برنامه‌های راهبردی این مجموعه موزه را با راهنمایی‌های این اداره عملیاتی می‌کنیم. همچنین با توجه به ارتباط شهرداری کنگ به عنوان برادر بزرگ روستای بندر گوران، هر کدام تلاش می‌کنیم تا نقشی در احیای این سنت داشته باشیم، چون معتقدیم تاریخ بندر کنگ و گوران در گذشته به هم گره خورده است.

به گفته‌ی وی؛ در نهایت با توجه به پیگیری‌های انجام شده توسط این دو بخش وحتی ایجاد پایگاه دریانوردی در کنگ، اداره‌ ژئوپارک زمینی به وسعت چهار و هشت دهم هکتار از منطقه آزاد که زیر نظرشان بود را برای احداث این پارک موزه در اختیار موزه قرار دادند.

پوزن با اشاره به ثبت ساحل گوران با عنوان «پارک موزه شناورهای چوبی دریانوردی گوران» اظهار می‌کند: سال ۹۶ در تفاهم‌نامه‌ای که این مجموعه با آژانس همکاری‌های بین‌الملل «جایکا» امضا کرد، طرح توسعه قشم برای «اکو آیلند» نوشته و چند نقطه به عنوان پایلوت پروژه انتخاب شد که یکی از آن‌ها نیز موزه گوران در قشم بود.

او با تأکید بر این‌که پروژه موزه گوران، باید بتواند مشارکت از پایین به بالا را به مردم و مسئولان بفهماند تا خودشان درگیر کار شوند و حس تعلق به آن ایجاد شود، می‌افزاید: به همین دلیل ژئوپارک این زمین را در اختیار موزه گذاشت و برنامه‌های راهبردی مجموعه توسط ژئوپارک انجام می‌شود،‌ همچنین به دنبال انجام این اقدامات، شرکت تعاونی توسعه روستایی ایجاد شد تا بتوانیم این پروژه‌ را دقیق‌تر اجرایی کنیم.

پژوهش‌ها و احیای دوباره بادبان در شناورهای چوبی ایرانی

مسئول تعاونی موزه دریانوردی گوران در قشم، اما با اشاره به پژوهش‌های ۹ سالۀ - علی پارسا - درباره‌ صنعت دریانوردی ایران، اظهار می‌کند: این پژوهشگر منبع پژوهش‌های خود را کنگ انتخاب کرد و بعد از پرس‌وجو و پیگیری‌های زیاد براساس اطلاعات به دست آمده از دریانوردها، کتابی با نام «بادبان‌های جنوب» که حاصل پنج سال  تحقیق در خلیج‌فارس ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و پژوهش‌هایی از آفریقا و هند و بررسی در منابعِ اروپایی بود، را تألیف کرد.

او اضافه می‌کند: پس از آشنا شدن با این کتاب، به واسطه‌ آوردن نام منطقه‌ی «گوران» - به عنوان پایلوت تعمیر شناورهای چوبی قدیمی و بندرگاه طبیعی که هر ساله سه ماه تابستان لنج‌های چوبی نقاط مختلف مانند هرمزگان و بوشهر و فارس برای تعمیر به این بندرگاه می‌برند و لنج‌ها را جَداف (قفل و بست کردن لنج‌ها برای ثابت نگه داشتن آن‌ها) می‌کنند - با او ارتباط گرفتم، که نگاه او به این ماجرا، احیای دوباره بادبان در شناورهای ایرانی بود تا آیین ۶ هزار ساله ایرانیان جنوب کشور را بار دیگر زنده و خلیج فارس را مانند عروسی سفید پوش کند.

مدیر پارک موزه شناورهای سنتی و دریانوردی گوران هدف از انجام این کار را حفظ  سنت لنج‌سازی در مجموعه و روش‌های دریانوردی بادبانی ایران که نابود شده‌اند، می‌داند و می‌گوید: این برنامه را همراه با ژاپنی‌ها که از سال ۱۳۹۵ وارد این بررسی‌ها شدند و مسئولان ژئوپارک قشم، پیش بردیم. ژاپنی‌ها طرح توسعه قشم را به سمت جزیره می‌نوشتند و بعد از یک سال بررسی، ۹۶ پایلوت در روستاها شناسایی شدند و مطالعات اولیه انجام شد تا طرح قشم را آماده کنند،‌ در نهایت با تأمین هزینأ اولیه برای آموزش و زیرساخت‌های اولیه؛ ما کار را جلو می‌بریم.

او توضیح می‌دهد: لنج‌های کوچک «ترتری» را به عنوان پایلوت لنج‌های چوبی صیادی، برای استفاده گردشگران آماده کردیم تا خدمات گردشگری و موسیقی محلی و گشتِ یک ساعته در ساحل و جنگل حرای قشم با لنج‌های استاندارد انجام شود و همراه با آن پرسشنامه‌هایی را برای طرح سوال به گردشگران می‌دهیم تا بررسی شود که چه قدر گردشگر از این ظرفیت استفاده می‌کند.

حفظ سنت و ارتباط آن با اقتصاد بومی و محلی

وی با تأکید براین‌که حفظ این سنت در گرو اقتصاد بومی و محلی مردم نیز هست، بیان می‌کند: در صورتی که این موارد وارد چرخه‌ اقتصاد نشود، نمی‌توان گفت چیزی را حفظ کرده‌ایم، چون این روند در گذشته با کار و درآمد مردم سروکار داشته که ما امروز به چشم میراث آن‌ها را می‌بینیم، اما امروز چرخه اقتصادی و صیادی به مرور به سمت شناورهای دیگر رفته و ساختِ لنج‌های قدیمی در حوزه لنج سازی سنتی چوبی کمتر شده است.

پوزن تأکید می‌کند: تنها کاری که در حال حاضر می‌توانستیم در این زمینه انجام دهیم سوق دادن این کار به سمت گردشگری بود، بنابراین باید سرمایه‌گذاران را ترغیب می‌کردیم تا با ساختِ لنج‌های چوبی، به آن‌ها کاربری گردشگری بدهیم، بنابراین براساس پرسشنامه‌ها و نظراتی که از گردشگران گرفته‌ایم، این پروژه تا امروز آماده شده است. چون نخست مطرح شد که یک نمونه کوچک از آن را با هزینه‌ کمتر احیا کنیم، یعنی با شناخت یک شناور قدیمی و نصب بادبان روی آن، از این موضوع استقبال شود و در ادامه به سمت ساخت بیشتر این لنج‌ها پیش برویم.

با ترغیب سرمایه‌گذاران، کارگاه‌های لنج‌سازی فعال می‌شوند

او با تأکید بر تامین امنیت کامل گردشگرانی که از این لنج‌ها استفاده می‌کنند، بیان می‌کند: محوطه‌ اسکله زیر نظر اداره بنادر است، هر گاه که این اداره از بد بودن وضعیت جوی خبر دهد، اسکله تعطیل می‌شود و هیچ شناورِ صیادی، گردشگری یا تجاری اجازه‌ تردد و بیرون رفتن از اسکله را ندارد، در واقع شرایط به گونه‌ای است که اولویت‌ها براساس حفاظت و حراست از افراد است.

وی اما درباره‌ احتمال زنده کردن لنج‌های بادبانی برای ماهیگیرها و مردم محلی که در گذشته از این روش برای گذران زندگی خود استفاده می‌کرده‌اند، می‌گوید: متاسفانه مردم دیگر به سمت استفاده از لنج‌ها نمی‌روند، آن‌ها به سمت استفاده از قایق‌هایی که با فایبرگلاس و شناورهای شیمیایی ساخته شده، می‌روند. در حالی که فایبرگلاس برای محیط زیست ضرر زیادی دارد و حتی برخی از کشورها، ورود این سازه را به محدوده‌ی آب‌های خود ممنوع کرده‌اند و اجازه تردد در آب‌های کشورشان را نمی‌دهند.

این فعال موزه‌ای در عین حال، از تلاش‌های در حال انجام برای رسیدن به یک روش مناسب برای جذب گردشگر در این زمینه خبر می‌دهد و می‌گوید: با ترغیب سرمایه‌گذاران برای ساخت این نوع از لنج‌ها در گوران، تلاش می‌کنیم کارگاه‌های لنج سازی را فعال کنیم تا گردشگر فرایند ساخت لنج را در این مجموعه به صورت زنده ببیند.

شناسایی مسیر دریایی دریانوردان ایرانی در گذشته

مدیر پارک موزه شناورهای سنتی و دریانوردی گوران همچنین از تعریف مسیر دریانوردی قدیمی و مستندنگاری آن خبر می‌دهد و می‌گوید: بر این اساس قرار است تا با راه‌اندازی یک سفر دریایی با حضور ملوان‌ها و کسانی که مجاز به انجام این سفرها هستند، مسیر دریایی به سمت بصره، عراق و حتی هند و افریقا که کارهای تجاری انجام می‌شده، را شناسایی و بررسی کنند.

او ادامه می‌دهد: بر اساس پروپوزلی که در دست تهیه است، قصد داریم این اتفاق را به اشتراک بگذاریم تا بتوانیم یک شناورِ بومی بادبانی از صفر بسازیم، که نیروی محرکه آن بادبان است  و همه پنج بادبان آن در شناورِ سنتی هستند، هر چند علاوه بر این پنج بادبان از موتور نیز در شناور سنتی به عنوان نیروی کمکی استفاده می‌کنیم تا از بیرون کاملاً سنتی باشد و از داخل گردشگران امکانات مدرن در اختیار داشته باشند.

پوزن با اشاره به حضور فعال دریانوردان کنگی مانند «عبدالرحمن بادبو» و «ناخدا عیسی» در تعمیراتِ این لنج و انجام آن در بندر تاریخی کنگ، می‌افزاید: خوشبختانه هنوز نسلِ تعدادی از دریانوردان که اطلاعاتِ ساختِ لنج‌های قدیمی را در ذهن‌شان ثبت و ضبط کرده‌اند، زنده است. آن‌ها بر اساس تجربیات خود در نصب مکان دقیق بادبان‌ها، نوع برش آن‌ها و جزییاتی که یک شناور نیاز دارد، به ما کمک می‌کردند.

وی ادامه می‌دهد: آن ملوان‌ها کشورنوردی می‌کردند و با ملل مختلف از افریقا گرفته تا هند و چین و مالزی تجارت داشتند و با فرهنگ‌ها و آداب‌ها و رسوم‌ها و شیوه کار و معیشت آن‌ها آشنا می‌شدند و حتی تبادل اطلاعات می‌کردند. آن‌ها اکنون اطلاعات و جزییات را بر حسب تجربه خود در اختیار ما قرار دادند تا امروز آن به عنوان میراث ناملموس برای ایران در یونسکو به ثبت جهانی نیز برسد.

تفاهم‌نامه خواهرخواندگی و احیای مسیر دریایی کنگ و گوران

مدیر پارک موزه شناورهای سنتی و دریانوردی گوران با تأکید دوباره نسبت به همکاری‌های تنگاتنگ گوران و کنگ در این زمینه، می‌گوید: با توجه به سابقه همکاری تاریخی بین گوران و کنگ؛ می‌توان یک تفاهم نامه خواهرخواندگی بین این دو منطقه امضا و مسیر دریایی قدیمی بین کنگ و گوران را احیا کرد.