ابزار اقتصادی امریکا برای احیای قدرت

هفته نامه اکونومیست در سرمقاله این هفته خود به بررسی تسلیح ابزار اقتصادی آمریکا به‌عنوان روشی برای توسعه قدرت خود پرداخته است. بر این اساس، اعمال ناگهانی تعرفه‌ها، تحریم شرکت‌های فناوری، تهدید به خارج کردن برخی کشورها از سیستم تبادل دلار و تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها علیه چند کشور دیگر همگی نشان از قدرت عجیب یک ابرقدرت در زمان نبود محدودیت‌های بین‌المللی دارد.

زمانی که دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری رسید، وعده داد تا قدرت را بار دیگر به آمریکا بازگرداند. خیلی زود مشخص شد که روش او برای احیای قدرت به‌کارگیری سلاح‌های اقتصادی است. در حال حاضر جهان شاهد ابرقدرتی اقتصادی است که متحدانش، قوانین و مقررات بین‌المللی نمی‌توانند آن را محدود کنند.

به گزارش اکونومیست در ۳۰ ماه می دولت آمریکا اعلام کرد، در نظر دارد بر برخی کالاهای وارداتی از مکزیک تعرفه پنج درصدی وضع کند، این تصمیم در واکنش به ادامه ورود مهاجران غیرقانونی از مکزیک است. انتشار این خبر سردرگمی بازارها را به دنبال داشت. هیاتی از مکزیک با هدف صلح راهی واشینگتن شد. (جمعه گذشته ترامپ از توافق با مکزیک در موضوع مهاجران و لغو تعرفه‌ها خبر داد.)

یک روز پس از آن برخی از امتیازات ویژه هند برای صادرات به آمریکا لغو شد. دولت هند ترجیح داد مقابله نکند و در عوض بر تحکیم روابط با آمریکا تاکید کرد.

چین به زودی با تعرفه‌های جدیدی مواجه خواهد شد و غول تکنولوژی در این کشور -هواوی- از دسترسی به تامین‌کنندگان در بازار آمریکا محروم می‌شود. رهبران در چین خشمگین هستند؛ با این حال در دوم ژوئن اعلام کردند که هنوز هم به دنبال مذاکره با آمریکا هستند.

با وجود مخالفت‌های اروپا، تحریم‌های شدیدتری علیه ایران اعمال شده که اقتصاد این کشور را با مشکل مواجه کرده است.

ترامپ اما نمایش خود را با رضایت خاطر تماشا می‌کند. دوستان و دشمنان ایالات متحده به خوبی می‌دانند که این کشور آماده است برای حفظ منافع ملی از هر نوع سلاح اقتصادی بهره ببرد.

به عقیده نویسنده سرمقاله اکونومیست، آمریکا از تاکتیک‌های جدیدی بهره می‌برد و با سوءاستفاده از نقش مرکزی خود در اقتصاد جهان، تبادل آزاد کالا، پول و اطلاعات را با محدودیت مواجه می‌کند.

اگرچه تصویری این‌چنینی از ابرقدرت در قرن ۲۱ برای رئیس‌جمهور آمریکا اغواکننده است، اما ممکن است به بحرانی منجر شود که مشروعیت را که ارزشمندترین دارایی آمریکاست، نابود کند.

اینکه مشروعیت و قدرت آمریکا نتیجه داشتن ۱۱ ناو هواپیمابر، 6هزار کلاهک هسته‌ای یا نقش مهم این کشور در صندوق بین‌المللی پول است، تصور صحیحی نیست. آنچه بیش از هر عامل دیگری مشروعیت این کشور را موجب شده، نقش مهم آمریکا در شبکه‌ای است که جهانی‌ شدن را پایه‌ریزی کرده است.

این شبکه تشکیل‌شده از ایده‌ها، استانداردها و شرکت‌ها قدرت آمریکا را تقویت کرده است. آمریکا بیش از ۵۰ درصد از پهنای باند فرامرزی، سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر، سیستم‌های عامل تلفن، دانشگاه‌های برتر و دارایی‌ صندوق‌های سرمایه‌گذاری را کنترل یا میزبانی می‌کند. ۸۸ درصد از تبادلات تجاری در سراسر جهان از طریق دلار انجام می‌شود.

با در نظر گرفتن تمامی جوانب، کشورهای خارجی هم این واقعیت را پذیرفته‌اند که این روند برای آنها بهتر است. اگرچه آنها قوانین بازی را تنظیم نمی‌کنند، اما می‌توانند از بازار بزرگ آمریکا بهره‌مند باشند.

در حال حاضر، جهانی شدن و تکنولوژی این شبکه را قدرتمندتر کرده است. سهم آمریکا در تولید ناخالص جهانی از ۳۸ درصد از سال ۱۹۶۹ به ۲۴ درصد در حال حاضر کاهش یافته است. با این حال، حتی اگر اقتصاد چین به لحاظ اندازه به آمریکا نزدیک شود، باز هم نمی‌تواند با ایالات متحده رقابت کند.

با همه این احوالات، ترامپ و مشاورانش متقاعد شده‌اند که به دلیل کسری تجاری آمریکا این نظم جهانی اکنون در مقابل ایالات متحده ایستاده است. مقامات واشینگتن که در دهه ۱۹۸۰ و در جنگ تجاری با ژاپن از تاکتیک‌های خویشتن‌دارانه‌ای استفاده می‌کردند، حالا تعریف جدیدی از ناسیونالیسم اقتصادی ارائه کرده‌اند. تنها در سال گذشته هزار و ۵۰۰ فرد، موسسه و کشتی به لیست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا اضافه شدند.

اول آنکه آمریکا از تعرفه‌ها به عنوان ابزاری برای به دست آوردن امتیازات اقتصادی بهره می‌برد. اما استفاده مداوم از این ابزار شرایط بی‌ثباتی را میان آمریکا و شرکای تجاری‌اش به وجود می‌آورد. هدف از وضع تعرفه‌ها بر کالاهای مکزیکی مهاجرانِ کمتر بود. در حالی که این مساله هیچ ارتباطی با تجارت نداشت. از سوی دیگر تنها 6 ماه از توافق میان آمریکا با مکزیک و کانادا موسوم به USMCA می‌گذرد و این تعرفه‌ها آن توافق را نقض می‌کرد. USMCA جایگزین نفتا شده و البته کنگره هنوز آن را تصویب نکرده است. استفاده از تعرفه‌های ضد دامپینگ ایالات متحده برای واردات الوار کانادایی از دیگر اقداماتی است که این توافق را نقض می‌کند.

دوم آنکه دامنه فعالیت‌های این‌چنینی گسترش یافته و نمونه آن تحریم کشورهای ایران و ونزوئلاست. تنها در سال گذشته هزار و ۵۰۰ فرد، موسسه و کشتی به لیست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا اضافه شدند و این رقم بی‌سابقه است.

سایر کشورهای جهان هم با یک نظام جدید در زمینه تکنولوژی و مسائل مالی مواجه است. دستوری صادر می‌شود که بر اساس آن تجارت نیمه‌هادی‌ها و نرم‌افزارهایی که از سوی دشمنان آمریکا ساخته می‌شود، ممنوع است. قوانینی که سال گذشته در مورد شرایط سرمایه‌گذاری خارجی در سیلیکون‌ولی تصویب شد نیز از این دست است. به این ترتیب، اگر شرکتی در لیست سیاه قرار بگیرد، بانک‌ها از انجام مبادلات با آن اجتناب می‌کنند. ZTE و روسال (Rusal)، شرکت آلومینیوم‌سازی در روسیه از جمله این شرکت‌ها هستند. چنین روندی اما فلج‌کننده است.

نویسنده اما در ادامه اشاره می‌کند که از این ابزارها پیش‌تر در زمان جنگ استفاده می‌شد. به عنوان مثال استفاده از فناوری نظارت بر سیستم‌های مالی برای به دام انداختن القاعده بود.

حتی اگر تعرفه‌ها بر کالاهای مکزیکی وضع می‌شد، این رقم تنها ارزشی معادل یک درصد از تولید ناخالص داخلی آمریکا را داشت. اگرچه استفاده از این ابزارها هنوز آسیب چندانی به اقتصاد آمریکا وارد نکرده است، اما مقامات در این کشور تاکید کرده‌اند که تسلیح زرادخانه اقتصادی آمریکا تازه شروع شده و ادامه خواهد یافت.

بهتر بود اگر ایالات متحده ائتلافی با متحدانش برای مقابله با تجارت ناعادلانه چین ایجاد می‌کرد. اما حالا دیگر این فرصت از دست رفته است. حالا دیگر مقابله‌جویی‌ها شروع شده و چین هم لیست سیاه خود را دارد. تنها یک اشتباه، ریسک وقوع یک بحران مالی را به همراه خواهد داشت.

در عین حال، متحدان آمریکا از جمله بریتانیا (پس از خروج از اتحادیه اروپا) به دنبال توافق‌های جدید با آمریکا هستند؛ آنها اما نگرانند که تنها با یک توییت از سوی ترامپ این توافق‌ها نابود شوند.

نویسنده در پایان تاکید می‌کند که شبکه تحت رهبری آمریکا در معرض تهدید قرار دارد. از ۳۵ کشور متحد نظامی با آمریکا در آسیا و اروپا تنها سه کشور در تحریم هواوی با واشینگتن همراهی کردند.

در حال حاضر، تلاش‌ها برای ایجاد زیرساخت‌های جهانی نوین برای رقابت آغاز شده است. چین به دنبال راه‌اندازی دادگاه‌هایی است تا خود بتواند اختلافات تجاری با خارجی‌ها را بررسی کند. اروپا سازوکار مالی جدید ایجاد کرده تا تحریم‌های آمریکا علیه ایران را دور بزند.

چین و هند هر دو قصد دارند در نهایت به وابستگی خود به نیمه‌هادی‌های سیلیکون‌ولی پایان دهند.

به این ترتیب، دونالد ترامپ باید بداند که اگر قصد سوءاستفاده از قدرت اقتصادی آمریکا را داشته باشد، در نهایت آن را از دست خواهد داد.

از مهمترین سرفصل های این شماره عبارت اند از:

• قدرت آمریکایی (سلاح تخریب جمعی)
• نیمه دوم اینترنت (یک اقتصاد زمانبندی جهانی)
• سودان (قدرت مردم با گلوله روبرو می شود)
• تبادل آزاد (کافی که هرگز کافی نیست)