گاهشمار دریایی ساحل نشینان خلیج‌فارس

مهدی ده دار پژوهشگر پیشرفت دریا پایه در یادداشتی نوشت: در روزگاران دور که سازمان هواشناسی و امکانات امروزی برای پیش‌بینی‌های اقلیمی وجود نداشت، آگاهی یافتن از شرایط جوی، نگرانی و دغدغه‌ی مشترک همه کسانی بود که در دریا، صحرا و بیابان بودند؛ اینکه چگونه می‌توانستند، وارد دریا‌های عمیق و دوردست شوند در حالیکه هر لحظه ممکن بود شرایط جوی تغییر کند و موج‌های ویرانگر مرکب‌هایشان را به قعر دریا بفرستد یا چگونه می‌توانستند وارد صحرا و بیابان شوند، در حالی که ممکن بود استخوان‌های آنها از شدت سرما منجمد شود و تمام محصولات کشت شده آنها نیز از بین برود.

بنابراین، گذشتگانمان تقویمی فلکی اختراع کرده بودند که بر اساس حرکت و موقعیت ستارگان و صورت‌های فلکی بنا شده بود؛ این تقویم در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان مورد اعتماد همه کسانی بود که با دریا در ارتباط بودند چه آنهایی که سوار بر مرکب‌هایشان، دل به دریا می‌زدند و چه آنهایی که در خشکی انتظار پایان سفر عزیزانشان را می‌کشیدند؛ سفر‌هایی که ممکن بود یک سال به درازا بکشد. بنابراین، آنها نیز با اطلاع از شرایط جوی منطقه در زمان‌های خاص برگشت ناخدا و جاشوها، همراه با لنج‌های بادبانی شان را انتظار می‌کشیدند.

این گاهشمار مورد استفاده در منطقه که «حساب نوروز» نامیده می‌شود، مطابق سال شمسی مدت آن ۳۶۵ روز و ۶ ساعت است؛ در مورد شروع «حساب نوروز» اختلافات چند روزه‌ایی بین مناطق مختلف وجود دارد. در این مجال، به این نکته می‌پردازیم که سال دریایی یا تقویم دریایی که با نوروز دریا شروع می‌شود مانند سال شمسی ماه‌های دوازده‌گانه ندارد بلکه ۳۶۵ روز سال به چهار فصل «شهریماه»، «دمستون» (زمستان)، «جووا» و «گرما» تقسیم می‌شود.

در این گاهشمار، هر فصل صد روز دارد به جز فصل گرما که دارای ۶۵ روزاست، فصل‌ها نیز به ده قسمت ده روزه تقسیم می‌شوند و هر ده روز نزد اهل دریا برای خود ویژگی‌های خاصی دارند که تمام برنامه‌ریزی‌های خود را بر اساس آن انجام می‌دهند؛ مثلاً در سومین دهه از فصل شهریماه (سی ایی) باد‌های کوش که مرطوب هستند، شروع به وزیدن می‌کند؛ یا مثلاً در چهارمین دهه (چهلی) از فصل شهریماه شنا کردن در دریا و زمان غواصی به پایان می‌رسد. همه این ویژگی‌ها و همه این حساب‌ها که قدمتی چند صد ساله در منطقه خلیج‌فارس دریای عمان و اقیانوس هند دارند، نسل به نسل و سینه به سینه از گذشتگان تا به امروز به ما رسیده است و کمتر به صورت مکتوب یا تدوین شده در دسترس ماست.

«نوروز دریایی»، جشنی است کهن و زیبا در جزیره قشم و برخی سواحل جنوبی ایران که ریشه در فرهنگ غنی دریانوردی مردمان این منطقه دارد. این جشن، نماد سپاسگزاری صیادان از دریا و نعمت‌هایی است که از آن به دست می‌آورند.