برگزاری آیین کهن نوروز صیاد در قشم

به گزارش مانا، باورها، اعتقادات، مراسم و آیین هایی که از نسل های گذشته و سینه به سینه تا امروز به یادگار رسیده‌اند، رفته رفته کمرنگ می شوند و چنانچه این فرهنگ شفاهی مکتوب نشود، بسا که در گذر زمان خاطره ای هم از آنها باقی نماند تا به گوش فرزندان و آیندگان این سرزمین زمزمه شود.

نوروز صیاد از مراسم و آیین های زیبای جزیره قشم و سرزمین آب و آفتاب است که تا فراموشی کامل فاصله چندانی ندارد.

جشن نوروز صیاد، جشنی ویژه صیادان قشم، جشنی ساده ولی در عین حال زیبا که با محتوایی عمیق و پیامی آشکار مبنی بر ضرورت حفظ چرخه طبیعت زیبای قشم است.

صیادان قشمی که در تمام ایام فصل صید، نه برای صید ماهی صرف که برای یافتن روزی حلال، تن شان را به آب های خلیج فارس می زنند، در این جشن و در این روز نه ماهی صید می کنند و نه آن را می خورند، یعنی اینکه آرزو می کنند این منبع برای همیشه برای آنها یک منبع لایزال باقی بماند.

این جشن یک رسم زنده ایرانی است که همه ساله در جزیره قشم برگزار می شود، این جشن نوروز است، اما نوروزی که در فصل تابستان توسط صیادان جشن گرفته می شود.

اهمیت دریا و حفظ طبیعت یکی از مهم ترین ویژگی های برگزاری این آیین است چرا که صیادان قشمی دریا را مظهر پاکی می شناسند و در این روز همه تن به آب می زنند و خود را پاک می کنند.

تاثیر و دوام چنین آیینی تا به امروز حفظ طبیعت و محیط زیست جزیره زیبای قشم بوده است، از این رو جزیره قشم یکی از بکرترین سرزمین ها ایران است و با محافظت و احیا این آیین می توان شرایط بهتری را برای محیط انسانی و محیط طبیعی از آن رقم زد.

سال صیادان در نگین خلیج فارس چهار فصل دارد، «جوا» که از اوایل دهه سوم فروردین آغاز می‌شود و ۱۰۰ روز طول می کشد و تقریباً با بهار طبیعت همسان است.

«شهریما» فصل بعدی است که ۱۰۰ روز به طول می‌انجامد و پس از آن زمستان فرا می رسد که این نیز ۱۰۰ روز است.

اما هر ساله آخرهای تیر ماه یا روز اول مرداد هر سال را نوروز صیاد می نامند و این روز، نخستین روز از فصل گرمای واقعی و معنی آن این است که یک سال صیادی چرخنده و فصل صید ماهی حور و کوسه به پایان رسیده است (تا قبل از نوروز، این ماهی ها با روش‌های انتظاری و محاصره ای صید می شوند.)

در این روز، هیچ کدام از روستانشینان قشمی ماهی یا هر نوع آبزی دیگری دریایی دیگری را صید نمی کنند و یا نمی خورند.

در نوروز صیاد اهالی معتقدند «همه ماهی ها امروز در دریا آزادند و باید نسل خود را پربار کند، برای همین امروز نباید صید شوند.»

از فردای نوروز، صید گرگور شروع می شود و ادامه آن، طبق گفته صیادان محلی تا دهی گرما، بیستی گرما، سی ای گرما، چهلی گرما، پنجاهی گرما، شصتی گرما و نیم شصتی گرما تمام می شود.

ساحل صحنه اجرای این آیین کهن است، ۳۰ نفر با لباس های محلی سفید و در دو ردیف روبروی هم می ایستند، چهار نفر نیز در بین آنها دهل می نوازند و در دو ردیف روبروی هم آوازی را می خوانند که نام این مجموعه موسیقی رزیف است.

رزیف خوان ها عصایی از چوب خیزران در دست می گیرند، خم می شوند و بالا می آیند و به صورت سوال جواب داستانی از داستان های صیادی را می خوانند.

در آغاز فصل بعدی، یعنی شهریما صیادان با قلاب به صید ماهی های بومی و هوور می پردازند. ماهی های غیربومی مهاجر - مثل هوور - در دو فصل پاییز و بهار به صیدگاه های ساحل نشینان جنوب می آیند.

مردم بر این باورند که در نوروز صیاد تمام چشمه های آب های معدنی به دریا می ریزند.

پس این روز را جشن می گیرند و به دریا می زنند تا بیماری خود را به دوای آب های معدنی از تن بشویند.

دختران، مادران سالخورده خود را در آب دریا می‌نشانند و با پیاله آب را به نیت شفا بخشی بر سر و لباس آنها می ریزند و برای زدودن کهنگی، هر کس لباس کهنه اش را به آب دریا می سپارد.

در نوروز صیاد همگان لباس های رنگی و نو می‌پوشند و برای آن که درختان و احشام هم نوروزی کنند آنها را با خاک سرخ جزیره هرمز رنگ آمیزی می کنند،  این رسم نشان از آن دارد که مردم با درخت و دام پیوندی دیرینه دارند.

در باور مردم جزیره قشم درهای چوبی خانه ها هم روح دارند، پس آنها را با گِل سرخ به سر انگشتان رنگ می زنند تا خانه و در به شکل نمادین نوروزی کنند.

در این روز مردم حیوانات خود را با گِلی سرخ رنگ بنام «گِلَک» رنگ می کنند و همراه خود به دریا می برند.

در نوروز صیاد، آنها که حشم دارند، پیش یکی از چند دعا خوان نوروزی می‌روند تا برای آن ها «لوبن» بخوانند بلکه در سایه این دعای نوروزی برای یک سال دیگر احشام آنها از گزند جانوران درنده و بیماری در امان باشند.

در باور مردمان، این دعا فقط از هنگام تحویل سال تا ۶ ساعت بعد می تواند خوانده شود، اگر پس از این ساعت باشد دعا تاثیری ندارد آن کسی که لوبن می خواند، ریسمان سبزی به دست می‌گیرد و برای هر کدام از احشام دعایی می خواند و گرهی به نخ می زند.

در آخر، ریسمان که تعداد دام ها گره دارد به صاحب دام سپرده می‌شود تا آن را در سوراخ دیوار پنهان کنند و روی آن را بپوشاند تا کسی نتواند آن را بیابد یا گرهی از آن نخ باز کند.

جالب اینکه در هر روستا فقط دو یا سه نفر می توانند این دعا را بخوانند و وقتی که هر کدام از آنها تصمیم بگیرد دعا را به فرد جدیدی بیاموزد، دیگر دعاهای خود او باطل می شود و از آن پس هرگز برای کسی لوبن نمی خواند. لوبن سینه به سینه نقل و حفظ می شود.

اهالی روستای سلخ در این روز از صبح تا غروب آفتاب به این جشن ادامه می‌دهند و مراسم و آداب سنتی از «رَزیف خوانی» گرفته تا «رقص شوشی‌ ها» را که بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد با تمام جزییات برگزار می کنند.

شنا و غوص، مسابقه دومیدانی ساحلی، سرعت جل کش و هوری پارویی، اجرای موسیقی محلی و برگزاری نمایشگاهی از غذاهای محلی و صنایع دستی بانوان سلخ بخش های دیگری از این مراسم است.

در این جشن زنان بومی جزیره نیز با شیرینی های پخته شده از خرما به نام «رنگینَک» از میهمانان پذیرایی می کنند.

در میانه نوای رزیف، شوشی ها با لباس های سیاه، کلاه های بلند ساخته شده از شاخه های نخل و ریش های ساخته شده از لیف خرما وارد جشن می شوند.

این بیگانه ها که گویی با شنیدن صدای جشن از دور دست ها به این روستا آمده اند، تلاش می کنند با شاخه های نخل افراد سر راه خود را کتک بزنند و بچه های روستای سَلَخ نیز با اشتیاق به سمت شوشی ها می دوند و قبل از کتک خوردن پا به فرار می گذارند.

از فردای نوروز صیاد، فصل جدید صید و صیادی در جزیره قشم شروع می شود و تور صیادان بار دیگر با هدف امرار معاش و کسب روزی حلال در پهنه نیلگون خلیج همیشه فارس رها می شود.

استان هرمزگان با دارا بودن بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز دریایی از سواحل شرق استان (جاسک) در دریای عمان تا سواحل نیلگون خلیج فارس در شرق استان (پارسیان) و برخورداری از جزایر ۱۴ گانه خلیج فارس، یکی از مهم ترین و راهبردی ترین استان های ایران است که از جاذبه های منحصر به فردی چون جنگل های بی همتای حرا و مرغوب ترین مروارید جهان و ده ها اثر تاریخی و طبیعی برخوردار است.

جزیره قشم با مساحتی معادل هزار و ۴۹۱ کیلومتر مربع به عنوان بزرگترین جزیره‌ خلیج فارس شناخته می شود.

این جزیره زیبا تا ساحل بندرعباس حدود ۲۰ کیلومتر فاصله داشته و دارای طول جغرافیایی ۸۸/۵۵ درجه و عرض جغرافیایی ۸۹/۲۹ درجه می باشد.