دریانوردان چگونه با مشکل اعتماد به نفس بالا در دریا مقابله کنند؟!

 

 

ایـن نوشـته برگرفتـه از نظریـات و پیشـنهاد‌های آلیسـا گریگـوری محقـق در مـورد مسـائل انسـانی اسـت کـه بـا توجـه بـه وجـود فـراوان این نوع مسـائل در کار دریایی، بـرای دریانـوردان نیـز قابـل اسـتفاده اسـت. البتـه موضوعـات مربوط به نحو قابـل درک برای دریانوردان تنظیـم و تفسـیر شـده‌اند.
در ا‌کثـر کارهایـی کـه بـا تخصـص زیـاد همـراه اسـت،  مشـکل اعتمـاد بـه نفـس بالا بـه دلیـل "تکـرار عملیـات مشـابه و تجربـه فـراوان در کار" وجـود دارد. مثلا یک بـرق‌کار بـا تجربـه و قدیمـی ممکـن اسـت سـعی کنـد کار اتصـالات برقـی در خانـه شـما را بـدون قطع بـرق مرکزی انجـام دهـد و بگویـد کـه نگـران نباشـید مـن ۳۰ سـال اسـت کـه ایـن کار را انجـام می‌دهـم و تجربـه زیـادی دارم. آیـا بـرق بعـد از ۳۰ سـال بـا او دوسـت می‌شـود و دیگـر خطـری بـرای وی نخواهـد داشـت؟ مسـلماً این تصور غیرعقلانی اسـت ولـی بسـیاری از افـراد چنیـن اسـتنباط نادرسـتی پیـدا می‌کننـد و اغلـب اتفاقـات بـد در ایـن مواقـع رخ می‌دهنـد. در بررسـی حـوادث دریایـی شـاید تصـور اولیـه ایـن باشـد کـه افـراد جوان‌تـر بیشـتر دچـار حادثـه می‌شـوند ولـی واقعیـت ایـن نیسـت. حوادثـی کـه بـه تجربـه کاری ربـط دارنـد احتمالاً در بیـن افـراد جوان‌تـر شـایع‌تر اسـت ولـی در مبحـث حوادثـی که از ریشـه‌های سـاده‌ای چـون توجه بـه جزئیـات مهـم حاصـل شـده‌اند و در عملیـات روزمـره - بایسـتی قاعدتـاً - در بیـن بـا تجربه‌هـا کمتـر باشـند، تعـداد بیشـتر ثبـت شـده بـرای "بـا اعتمـاد بـه نفس‌هـا" و قدیمی‌ترهـا دارنـد. مثلاً اتفاقاتی که مانور‌هایی چـون لنگـر انداختن بـه وقوع می‌پیوندد، در مـورد افراد بـا تجربـه‌ای کـه شـاید ده‌ها بار در همـان منطقه همان مانـور را انجـام داده باشـند؛ بیشـتر بـه نظـر می‌رسـد.  گویـا تکـرار عملیـات مشـابه باعـث می‌شـود کـه افـراد آسـتانه تمرکـز و دقـت بالاتری پیـدا کـرده و دیرتـر یـا سـهل‌انگارانه‌تر عکس‌العمـل نشـان دهنـد.
موضـوع اعتمـاد بـه نفـس زیاد بـه دلیل "تکـرار عملیات مشـابه و تجربـه فـراوان در کار" یکـی از مسـائل جالـب در حـوزه تعاملات مسـائل انسـانی اسـت. از طرفـی ایـن مشـکل بـا احسـاس خـوب اعتماد به نفس همراه اسـت و شـعفی بـه همـراه دارد که گویا شـما کاری خارق‌العاده و دور از تصـور انجـام داده و بـه هـدف بزرگی رسـیده‌اید.

متعاقباً پس از مدتـی بـه لـذت بـردن از ایـن احسـاس و متعاقبـا "هیچ کاری نکردن" می‌گذرانید که برهه جشن گرفتن در ضمیر خود و از خود ممنون بودن را خواهید داشت.

اما چه اتفاقی خواهد افتاد اگر شما از این موقعیت بهت زدگی بیرون نیایید؟ شما به جلو حرکت می‌کنید، اما بدون درک قوریت و رانش و انگیزشی که  به شما کمک کرد  تا به آن موقعیت برسید. متعاقباً جهت و تمرکز خود را آخر و  فرای موجودات پیرامون می‌بینید

بعـد یـک روز از خـواب بلنـد شـده و متوجـه می‌شـوید کـه چـه فرصت‌هایـی را از دسـت داده‌ایـد. در کار خـود بـه شـدت خسـته و بی‌حوصلـه شـده‌اید و انـگار دیگـر کاری  نمیخواهیـد بکنیـد یـا اصلا حرکتـی کنیـد. ایـن  یعنـی اعتمـاد بـه نفـس بیـش از انـدازه و شـما داریـد شـوق و اشـتیاق خـود را پـس می‌زنیـد.
در میـان دریانـوردان قدیمـی ایـن موضـوع قابـل مشـاهده اسـت. کم‌حوصلگـی و بی‌اشـتیاقی در بسیاری از آن‌ها شایع بوده و اغلب در روزمرگی کار‌های مختلـف درگیـر شـده‌اند. ایـن وضعیـت می‌توانـد یـک پتانسـیل برای عدم توجه به مسـائل ایمنی و جزئیات بـوده و بـه حوادثـی سـاده ولـی بـزرگ منجـر شـود.
پـس بـرای مقابلـه بـا ایـن مشـکل و اینکـه چـه کار کنیـد تـا مـرض اعتمـاد بـه نفـس بیـش از انـدازه شـما را مبهـوت و گمـراه نکنـد؛ نیـاز بـه یک سـری راهنمایی و روش‌هـا بـرای اسـتفهام بـه هنگام و پیشـگیری دارید.
روش‌های پیشنهادی:

 ۱ -فهرستی از موفقیت‌های خود تهیه کنید

 یکـی از بهتریـن کارهایـی کـه بـه انگیـزش کمـک‌ می‌کننـد ایـن اسـت کـه برگـه‌ای برداریـد و فهرسـتی از موفقیت‌هـای خـود را یادداشـت کنیـد. بـا ایـن کار خواهیـد فهمیـد کـه در چـه کارهایـی خـوب هسـتید و‌ می‌توانیـد آنهـا را راهکارهـای فـرار از یکنواختـی خـود بدانیـد. ابتـدا بـه نظـر می‌رسـد کـه خـود را تشـویق می‌کنیـد و جایـزه بـه خودتـان می‌دهیـد، اساسـاً همین طـور هـم هسـت. ولـی ایـن کار راهـی بـرای شـناخت و یادآوری‌هـای توانایـی خودتـان اسـت کـه می‌توانیـد بـرای انگیـزش و افزایـش اعتمـاد بـه نفـس در امـوری کـه قـادر بـه انجـام آنهـا هسـتید، از آن اسـتفاده کنیـد.

۲ -یـک یـا چنـد هـدف جدیـد بـرای خـود مشـخص کنید 

مشـخص کـردن اهـداف جدیـد فقط بـرای زمان‌هایی مثـل سـال نـو نیسـت. اهـداف جدیـد بـه شـرطی خـوب انتخـاب شـده‌اند کـه قابـل انجـام بـوده و بتـوان در راه آنهـا کاری کـرد و بنابرایـن بایـد هرازگاهـی رونـد حرکـت خـود را بازیابـی و واپایـی کنیـد تـا مطمئـن شـوید که در مسـیر مناسـب هسـتید و در صـورت انحـراف، راه خـود را اصلاح کنیـد.
اگـر فکـر می‌کنیـد اهـداف جدیـد کاری بسـیار دورتـر از انتظار و بزرگ خواهند بود؛ این نشـانه خوبی نیسـت.  باید در نظر داشـته باشـید که علایق خود را به نحوی بـه راه انداختـه و بـرای حرکـت خـود اقـدام کنیـد. داشـتن اهـداف کاری لازمه ایـن طـرز رفتـار اسـت.

۳ -به سمت ممتاز بودن حرکت کنید

 اگـر می‌خواهیـد بدانیـد بهتریـن دوسـت "اعتمـاد بـه نفس زیاد در اثر تکرار عملیات مشابه" چیست؛ مطلع باشـید کـه میانـه‌روی در کار یـا "بـاری بـه هـر جهـت بـودن" بـه فرورفتـن شـخص در ایـن عارضـه کمـک‌ می‌کنـد و ا‌گـر می‌خواهیـد از ایـن مـرض خلاص شـوید بایـد بـه سـمت خـاص و یکـه بـودن نشـانه‌روی کنیـد.
روزمرگـی بـه همـراه اعتمـاد بـه نفـس زیـاد و غیرواقعـی نابودکننـده هسـتند. وقتـی بـه دلایلی کـه در بالا گفته شـد دچـار اعتمـاد بـه نفـس زیـاد شـدید، کم کـم خـود را بـه کنـاری کشـیده و بـه حداقل‌هـا راضـی می‌شـوید تـا آرام و میانـه‌روانـه ادامـه دهیـد و ایـن چرخـه حلزونـی پاییـن‌رو، شـما را بـه حـال بـد و بدتـر فـرو می‌بـرد. در صورتـی می‌توانیـد ایـن چرخـه نادرسـت را بشـکنید کـه انگیـزه و یـا انگیزه‌هایـی بـرای حرکـت در جهـت ممتـاز بـودن و یـا متفـاوت عمـل کـردن پیـدا کنیـد. ا. گر کمتریـن تلاش را بـرای کمتریـن نتیجـه انجـام دهیـد؛ مسلماً وضعیتـان وخیم‌تـر می‌شـود.
 بـا انتخـاب و هدفگذاری بـرای یک کار و پروژه جدید و سـعی در انجـام آن- فراتـر و بالاتر از حـد معمـول- شـاید بشـود این چرخه معیوب را شکسـت. وقتی فراتر از انتظارات عمل کنید و بسیار عالی نتیجه بگیرید در ایـن راه آمده‌ایـد. وقتـی احسـاس خوبـی خواهیـد کـرد کـه بـه اصطلاح ۱۱۰ درصـد از کار را انجـام دهیـد و وقتـی کـه احسـاس خـوب و موفقیت‌آمیـز داشـتید، بـه پـروژۀ بعـدی غلـت می‌خوریـد و قبـل از اینکـه واقعـاً متوجـه شـوید خواهیـد دیـد کـه از روزمرگـی و کرختـی درآمده‌ایـد.
فـن دقـت در ایـن مسـئله و یـا بـه اصلاح خودشناسـی آن اسـت کـه قبـل از آنکـه اعتمـاد بـه نفـس زیـاد در اثـر تکـرار عملیـات مشـابه شـما را درگیـر کنـد، این مـرض را تشـخیص دهیـد و متوجـه شـوید که انـرژی فـرار از این بیمـاری، کارکـردن بـا اهـداف بالا و بالاتر اسـت. این موضوع قطعاً در زندگـی افـراد خـاص و مشـهور، بـارز اسـت و یکـی از دلایل خلاقیت فـراوان و موفقیت‌های بسـیار آنهاسـت. ولـی اگـر مـا بخواهیـم بـه عنـوان افـراد عـادی از ایـن مـرض رهـا شـویم؛ بایـد بـا وجـود عـدم توجـه و پذیـرش محیـط کارمـان و سـامانه‌های اطـراف و وقـع ننهـادن آنهـا و علی‌رغـم بـه قولـی "دیده نشـدن"؛ بـاز هـم کار در راه هـدف خـود را انجـام دهیم و ایـن حرکـت در زندگـی مسـتدام گـردد. بایـد توجـه داشـت کـه مسـائل فرهنگـی و محیـط کار و زندگـی و همچنین ارگونومی محیط کار نیز تأثیرات فراوانی بر اعتماد به نفس زیاد به دلیل "تکرار عملیات مشـابه و تجربه فراوان در کار" دارند.   مثلاً فنّاوری‌های بسیار پیچیـده و اتوماسـیون سـامانه‌های مختلـف بـه دلیـل کـم کـردن فعالیت‌هـای فیزیکـی باعـث تشـدید ایـن عارضـه و ابتلای زود هنـگام بـه آن می‌شـوند.
مناسـبات کاری و اداری نامناسـب، انتصابـات سـازمانی از روی ارتباطـات دوسـتی و وقـوع در گـروه و دسـته خـاص، عـدم توجـه بـه تخصـص و تـوان افـراد و میـزان تلاش آنهـا در ترفیعـات سـازمانی و عـدم وجـود سـامانه تشـویق و یـا تنبیه متناسـب و ارزشـیابی عادلانه؛ همگـی باعـث می‌شـوند کـه بـاری بـه هـر جهـت بـودن و میانـه‌روی در تمکیـن بـه قوانیـن هـر چند غیرمنصفانه و یا مدیریت غیرمتخصص فزون‌تر شـده و افـراد سـختکوش، دانـا، باهـوش و مسـتعد در مسـیر رانـده شـدن بـه گوشـه‌ها و یـا حتـی بـه خـار ج. از سـازمان، زودتـر بـه ایـن مرض‌هـا دچـار شـوند.
بـرای تبییـن این موضوع در میـان دریانوردان با توجه بـه آنکـه روش‌هـای متذکـر شـده در بالا بـرای همـه افـراد قابـل انجـام بـوده و بـه اصطلاح نسـخه عمومـی هسـتند، می‌تـوان رویه‌هـای زیـر را نیـز پیشـنهاد داد:

 ۱ -بـرای جلوگیـری از اعتمـاد بـه نفـس زیـاد بـه دلیـل "تکـرار عملیـات مشـابه و تجربـه فـراوان در کار" بایـد آموزش‌هـای تکمیلـی و بـه اصطلاح بازآموزی‌هـا، مکرراً انجـام شـوند. البتـه بایـد توجه داشـت که نحوه تشـکیل ایـن دوره‌هـا ماننـد دروس کلاسیک و فقـط پـر کـردن سـاعات نباشـد. می‌تـوان اطلاعات جدیـد و بـه روز شـده را در کنـار کارگاه‌هـای آموزشـی بـا اسـتفاده از تجربیـات خـاص افـراد حاضـر در جهـت اسـتفاده از آنچـه آنهـا تجربـه کرده‌انـد و همچنیـن تبـادل نظـرات قدیمی‌ترهـا بـا ارج نهـادن بـه ایشـان و تذکـر چنـد بـاره مشـکالت حـادث شـده، قـرار داد.
۲ -موضـوع لیسـت‌های انجـام کار و بـه اصطلاح چک‌لیسـتها و یادآوری‌هـا بایـد بـه طـور جـدی پیگیـری و اجـرا شـوند. بایـد بـه متخصصـان یـادآوری کرد که اگر مثلاً  یـک خلبان بـا دو پـرواز در روز مجبور اسـت کـه چکل‌یسـت قبـل از پـرواز را دو بـار دیـده و امضـاء کنـد، ایـن بـه معنـای عـدم آ‌گاهـی و یـا عـدم توانایـی او نیسـت، بلکـه بـه دلیـل اهمیـت و ایمنـی بایـد ایـن نـکات تـک بـه تـک چـک شـده و صحـت آنهـا مـورد تأییـد قـرار گیـرد. بـه دلایل کاملاً آشکار، بسـیاری از متخصصـان از جملـه دریانـوردان از ایـن نـوع لیسـت‌ها خوششـان نمی‌آیـد و آنهـا را کاغذبـازی زائـد و وقت‌گیـر می‌داننـد ولـی آنچه مسـلم اسـت این واقعیـت می‌باشـد که برای فرامـوش نکردن جزئیات و جلوگیـری از مسـامحه و اعتمـاد بـه نفـس بیـش از انـدازه بـه دلیـل تکـرار عملیـات مشـابه، ایـن نـوع یادآوری‌هـا می‌تواننـد ارزش حیاتـی داشـته و ایمنـی بسـیار زیـادی بـرای صنایـع مختلـف بـه همـراه آورند.  

۳ -ارزیابـی مخاطـرات در کنـار هدف‌گذاری‌هـا: بـا ارزیابـی مخاطـرات احتمالـی در سـفر آتـی و همچنیـن داشـتن اهداف می‌توان مشـکل اعتماد به نفس زیاد بـه دلیـل "تکـرار عملیـات مشـابه و تجربـه فـراوان در کار" را تـا انـدازه‌ای بـه تأخیـر انداخت و یا کاهش داد.
التـزام بـه انجـام ارزیابـی مخاطـرات و بازبینـی ایـن ارزیابی‌هـا و توجـه بـه موقعیت‌هـای خـاص و متعاقباً تغییـر و اصلاح نتایـج ارزیابی و اقدامات پیشـگیرانه،  جزیـی از سـامانه بین‌المللـی مدیریـت ایمنـی بـوده و شـاید ایـن تأ‌کیـد بـه تغییـر داده‌هـای اولیـه و بازبینی متنـاوب ارزیابی‌هـا بتوانـد تـا حـدی از آن کرختـی در تکـرار بکاهـد. البتـه ایـن امـر ضـرورت سـازمانی بـوده و مـورد ممیـزی و پایـش واقـع شـود. ا. گـر سـناریو‌های کاری ماننـد رهسـپاری بـه سـوی یـک بنـدر را در موقعیت‌هـای مختلـف تغییـر دهیـم، معضـل اعتماد بـه نفـس بیـش از انـدازه دیرتـر بـه وقـوع خواهـد پیوسـت ولـی بـه یـاد داشـته باشـیم کـه ایـن یـک مرض مستمر انسانی است و باید در راهکار‌های عام همـواره جسـتجو کـرد و دیدگاه‌هـای عوامل‌انسـانی را بـه طـور جـاری و سـاری در دریاهـا نیـز متصـور بـود.
۴ -موضـوع بسـیار مهـم، واپایـی و کنتـرل اسـت.  بـرای اینکـه پرسـنل قدیمی‌تـر و ارشـد در کشـتی‌ها دچـار مشـکل اعتمـاد بـه نفـس زیـاد بـه دلیـل "تکـرار عملیـات مشـابه و تجربـه فـراوان در کار" نشـوند،  بایـد سـامانه‌ای بسـیار دقیـق و منظـم بـرای کنتـرل و واپایـی در حـال ارزیابـی مسـتمر و یـادآوری نـکات بـه افـراد درگیـر در عملیـات بـه راه افتـاده باشـد. در ایـن مقولـه نبایـد هیـچ نکتـه بـا اهمیتـی از پیـش دانسـته و انجـام شـده فـرض شـود. همیـن موضـوع یعنـی ا. گـر مسـئله‌ای بـه ظاهـر پیـش پـا افتـاده از نظـر مسئولین واپایـی دور بمانـد، خـود نشـانه نوعـی از روزمرگـی و اعتمـاد بـه نفـس بیـش از انـدازه اسـت.
 مسلماً تبییـن تعـداد زیـادی "کار" در دسـت اقـدام و مسـلماً ملتـزم بـه یـادآوری، امـری بسـیار دشـوار اسـت و بایـد مدیریـت ارشـد سـازمان بـه اهمیت آن آ‌گاهی داشـته باشـد و از عملیـات مرتبـط حمایـت کنـد. مشـابه هـر نـوع سـامانه‌ای، اصـل اساسـی، تقبـل مدیریـت برای داشـتن و اسـتحکام واپایی اسـت. قابل ذکر است که ا‌گـر مفـاد سـامانه بین‌المللـی مدیریـت ایمنـی کـه در کشـتی‌ها و شـرکت‌های مدیریـت کشـتی لازم‌الاجرا هسـتند، رعایـت شـوند، اکثـر نیازهـای سـازمانی در ایـن راه حـل گنجانـده خواهنـد شـد. پیشـنهاد‌هایی که ذکر گردید اساسـاً به اختصاص بودجه و اسـتفهام و استیفاد برای تعامل در سطح یک شرکت مدیریت کشـتیرانی ربط داشـته و ا. گر مقادیر بزرگ هزینه‌های ناشـی از حـوادث بـا ریشـه اعتمـاد بـه نفـس زیـاد را بـه نیـز نظـر آوریـم، احتمالاً توجیه این نوع هزینه‌ها نیز امکانپذیـر خواهنـد بـود. بـا توجـه بـه اهمیـت منابع انسـانی در هر سـازمان باید تصمیم‌گیری‌ها در جهت کمـک بـه ایـن نـوع طـرز تفکـر و اعتلای توانایـی نیروهـای عملیاتـی بـه وقـوع بپیوندنـد.
همه آنچه ذکر شد بخشی از مقوله فرهنگ سازمانی و بـه طـور اخـص فرهنگ ایمنی در سـازمان می‌باشـد و مسئولان تصمیم‌گیر به محض اینکه نشـانه‌هایی از رخـوت و بی‌انگیزگـی و کنـار ایسـتادن متخصصـان دیدنـد، بایـد وقـوع حـوادث و مشکلات متعـدد و فـراوان را بـا وجـود تعـداد زیـادی متخصـص، منتظـر باشند و سـریعاً  برنامه‌هـای اسـتراتژیک سـازمان را  بـرای جلوگیـری از فاجعه‌هـا تغییـر داده و اصلاحات بنیـادی در زمینه‌هایـی، چون مدیریت منابع انسـانی بـه وجـود آورند.