کشتی های مسافری چه حقوقی دارند؟!

حمل و نقل دریایی مسافر با رعایت نکات ایمنی از شاخه های مهم حقوق دریایی است که امروزه با افزایش استفاده مردم از این نوع حمل ونقل، احتمال وقوع حوادث ناگوار نیز بالا رفته و به همین جهت حمایت از حقوق مسافران دریایی و اثاثیه آنان را امری اجتناب ناپذیر ساخته است. اولین مقررات بین المللی در این زمینه در آوریل سال 1961 میلادی تحت عنوان «مقررات بین المللی در یکنواخت کردن پاره ای از مقررات مربوط به حمل مسافران از طریق دریا» به وجود آمد و بعد از آن در سال 1974 طی برگزاری کنفرانسی در شهر آتن، کنوانسیونی با عنوان کنوانسیون آتن مربوط به حمل مسافران و بار آنها از طریق دریا که مشتمل بر یک مقدمه و 28 ماده است، منعقد شد و به تصویب سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) رسید. آنچه که در این مقاله به آن پرداخته می شود، ترجمه بخشی از این کنوانسیون در خصوص بررسی مسئولیت متصدی حمل در برابر مسافران و بار آنها با نگاهی به قانون اصلاح قانون دریایی ایران مصوب سال 1391 و فصل هشتم قانون دریایی ایران مصوب سال 1343 که شامل مقرراتی در جهت تنظیم روابط متصدی حمل دریایی مسافر و تعیین حقوق و تکالیف آنهاست.

کنوانسیون سال 1974 آتن و پروتکل مکمل آن در سال 2002، یک ساختار مسئولیت بیمه ای برای مسافران کشتی های مسافربری و اسباب و اثاثیه آنها ارائه می دهد. هدف این کنوانسیون بهبود غرامت مسافران آسیب دیده و خسارت دیده و همچنین ایمنی حمل ونقل دریایی است.

این کنوانسیون و پروتکل، مسئولیت مالی متصدی حمل را در مورد دعاوی مطروحه توسط مسافران، تحدید می کند و مرور زمان دو ساله را از زمان پیاده شدن مسافر از کشتی، برای این گونه دعاوی پیش بینی کرده است که این مرور زمان در قانون دریایی ایران نیز دو سال است. (ماده 120)

 

بر اساس این کنوانسیون، متصدی حمل مسئول زیان وارده ناشی از فوت یا آسیب به مسافر و یا خسارت وارده به اثاثیه است، به شرطی که حادثه منجر به وقوع این خسارت: 1- در جریان حمل ونقل اتفاق افتاده باشد. 2- از تقصیر یا اهمال متصدی حمل ناشی شود. (کوتاهی و قصور متصدی حمل در حوادث دریایی از جمله غرق یا واژگون شدن کشتی، تصادم، به گل نشستن، انفجار، حریق و نقص و عیب کشتی مفروض است) که این بخش از کنوانسیون آتن با بند 2 ماده 113 قانون دریایی ایران مصوب سال 1343 قابل تطبیق بوده و قانونگذار ایران در ماده فوق الذکر از این موارد به عنوان مصادیق حادثه دریایی نام برده است.

متصدی حمل می تواند مسئولیت خود را به 46 هزار و 666 SDR 3 (حق برداشت ویژه) تقریباً معادل 66 هزار و 458 دلار در هر حمل محدود کند مگر اینکه خسارت ناشی از عمد و بی احتیاطی متصدی حمل با علم به اینکه خسارت ایجاد خواهد شد، باشد و این همان چیزی است که در ماده 116 قانون دریایی ایران تحت عنوان محرومیت از حق استفاده از تحدید مسئولیت آمده و قانونگذار طی این ماده متذکر شده است که در صورت اثبات عامدانه و یا عالمانه بودن فعل یا ترک فعل منجر به وقوع خسارت، متصدی حمل از تحدید مسئولیت مقرر در این قانون محروم خواهد ماند.

 

پروتکل 2002 میزان مسئولیت متصدی حمل در قبال فوت و جراحت وارده به مسافر را به میزان قابل توجهی افزایش و به رقم 250 هزار SDR (تقریباً معادل 356 هزار و 32 دلار) به ازای هر مسافر در هر حادثه رسانده است.

قانونگذار ایران نیز در ماده 43 قانون اصلاح قانون دریایی ایران مصوب 1391 (اصلاح شده بند یک ماده 115 قانون دریایی مصوب 1343)4 از حدود مسئولیت متصدی حمل سخن به میان آورده و مسئولیت وی را در مورد فوت یا صدمات بدنی وارد به مسافر در حمل ونقل داخلی به میزان مقرر در قانون مجازات اسلامی دانسته است. اگر فوت یا جراحت ناشی از حادثه حمل دریایی باشد، قطعاً متصدی حمل مسئول است مگر اینکه ثابت کند که حادثه به شرح زیر بوده است:

1- در نتیجه عملیات جنگی، خصومت، جنگ داخلی، شورش و یا حوادث طبیعی با ابعاد غیرمعمول، اجتناب ناپذیر و غیرقابل مقاومت باشد و یا 2- حادثه ناشی از فعل یا ترک فعل شخص ثالث با هدف ایجاد حادثه باشد.

اگر خسارت ناشی از حادثه از مبلغ 250 هزار SDR (تقریباً معادل 356 هزار و 32 دلار) تجاوز کند، متصدی حمل حداکثر تا مبلغ 400 هزار SDR (تقریباً معادل 569 هزار و 652 دلار) به ازای هر مسافر در هر حادثه مسئول خواهد بود مگر آنکه اثبات کند این حادثه ناشی از تقصیر و کوتاهی وی نبوده است. در صورتی که خسارت ناشی از حوادث حمل دریایی نباشد، متصدی حمل تنها در صورتی مسئول شناخته می شود که قصور یا سهل انگاری وی توسط مدعی خسارت اثبات شود.

 

متصدی حمل مسئول از بین رفتن یا آسیب به اثاثیه همراه مسافر بوده و اگر خسارت ناشی از حادثه دریایی باشد این تقصیر مفروض است.

همچنین متصدی حمل مسئول تلف و آسیب به خودرو و اثاثیه موجود در آنها بوده مگر اینکه متصدی حمل بتواند اثبات کند که حادثه مسبب زیان ناشی از قصور و سهل انگاری وی نبوده است.

مسئولیت متصدی حمل در موارد مختلف متغیر و به شرح ذیل است:

* مسئولیت متصدی حمل برای تلف و یا خسارت به اثاثیه همراه او به ازای هر مسافر و در هر حمل به 2250 SDR (تقریباً معادل 3204 دلار) محدود می شود.

* مسئولیت متصدی حمل برای تلف یا زیان وارده به سایر اثاثیه به ازای هر مسافر و در هر حمل به 3375 SDR (تقریباً معادل 4806 دلار) محدود می شود.

* مسئولیت متصدی حمل برای تلف یا آسیب به خودرو شامل اثاثیه موجود در آن به ازای هر خودرو و در هر حمل به 12 هزار و 700 SDR (تقریباً معادل 18 هزار و 86 دلار) محدود می شود.

 

پروتکل 2002 به دولتهای عضو کنوانسیون اجازه می دهد که سقف محدودیت را تغییر دهند به شرط آنکه این تغییرات کمتر از آنچه در پروتکل مقرر شده، نباشد. بنابراین در بررسی ادعای خسارت ضروری است محدودیت مقرره دولت دارای صلاحیت قضایی در حادثه، در نظر گرفته شود.

در بند 2 ماده 115 قانون دریایی ایران آمده است: «در صورتی که بر طبق قوانین مربوطه، پرداخت خسارات به صورت درآمد مرتب و مستمر و یا به صورت اقساط صورت گیرد، مبلغ کل پرداختی نباید از میزان تعیین شده در بند یک اصلاحی این ماده (میزان مقرر در قانون مجازات اسلامی) تجاوز کند.» در عین حال در بند 3 این ماده آمده است که «متصدی حمل و مسافر می توانند بر طبق قرارداد خصوصی مسئولیت های بیشتری را تعیین کنند.»

 

پروتکل 2002 آتن، متصدیان حمل را جهت حصول اطمینان از جبران زیان وارده به متضررین، ملزم به خرید پوشش بیمهای کافی برای مسئولیتهای بالقوه آنان میکند. بنابراین میباید برای کشتی ها گواهینامه ای صادر شود که وجود پوشش بیمه ای و یا نوع دیگری از ضمانت مالی را تصدیق کند.

 

پروتکل 2002 آتن اجازه میدهد که ادعاهای تا سقف 250 هزار SDR (تقریباً معادل 356 هزار و 32 دلار) مستقیماً علیه بیمه گر اقامه شود.

کنوانسیون آتن چه زمانی اعمال می شود؟

این کنوانسیون فقط در خصوص مسافران اعمال شده و شامل مسئولان پذیرایی، کارکنان و خدمه کشتی نمی شود.

حتی موقعیتهای حادثه تقریباً یکسان ممکن است مسئولیتها، محدودیتها و عواقب مالی متفاوتی برای مالک کشتی به دنبال داشته باشند.

کنوانسیون آتن در موارد ذیل اعمال خواهد شد:

اسکله، ترمینال و یا بندر: اگر آسیب به اثاثیه همراه هنگامی رخ دهد که مسافر در ترمینال دریایی یا ایستگاه و یا اسکله و یا تأسیسات بندری باشد و متصدی حمل یا خدمه و یا نماینده وی کنترل اثاثیه را به عهده گرفته و مسئولیت به مسافر برگردانده نشده باشد.

پله ورودی کشتی: اگر خسارت وارده به اثاثیه همراه، در روی پله ورودی کشتی رخ داده باشد.

اگر جراحت/فوت هنگامی رخ دهد که مسافر روی پله ورودی کشتی باشد.

کنوانسیون آتن در موارد ذیل اعمال نخواهد شد:

اسکله، ترمینال و یا بندر: اگر جراحت/ فوت در زمانی رخ دهد که مسافر در ترمینال دریایی و یا ایستگاه و یا در اسکله و یا دیگر تأسیسات بندری حضور داشته باشد.

پله ورودی کشتی: در رابطه با جراحات در زمانی که مسافر همچنان در اسکله است و هنوز در مرحله سوار شدن به کشتی نیست.

 

ماندانا حیدری، کارشناس حقوقی و دعاوی مؤسسه بین المللی بیمه متقابل اطمینان متحد قشم

مهرنوش ساوه دربندسری، کارشناس ارزیاب خسارت مؤسسه بین المللی بیمه متقابل اطمینان متحد قشم