خودنمایی یک بندر ایرانی در تجارت روسیه

گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران چرا تصمیم گرفت بندری را در شمال دریای خزر در اختیار بگیرد؟ اهداف راهبردی چه بود و سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیون دلاری با چه دورنمایی انجام شد؟

در سال ۲۰۱۰  میلادی شرکت کشتیرانی دریای خزر از جمله شرکت‌های تابعه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با هدف امکان ورود کشتی‌های کشتیرانی دریای خزر به بنادر آستاراخان روسیه نسبت به خرید ۵۳ درصد سهام از مالک بندر سالیانکا اقدام کرد. در آن زمان ورود کشتی‌های خارجی به بنادر روسیه امکان‌پذیر نبود مگر اینکه یک بندر در روسیه آن کشتی را تأیید می‌کرد. به این علت کشتی‌های کشتیرانی دریای خزر بعضاً تا ماه‌ها معطل می‌شدند تا بتوانند اجازه ورود به بنادر روسی دریای خزر دریافت کنند، اما با در اختیار داشتن یک بندر در روسیه تردد شناور‌ها به کمترین زمان ممکن می‌رسید و تأیید کشتی‌ها در اختیار سهامدار بندر قرار می‌گرفت.

اما در آن زمان کار به راحتی پیش نرفت و سازمان ضد انحصار روسیه قرارداد خرید این بندر از سوی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را باطل کرد. پس از فرجام‌خواهی بود که موضوع سرمایه‌گذاری در بندر و بازسازی آن مطرح شد و طبق آن مقرر گردید رقمی معادل ۱۰ میلیون دلار طی ۶ سال در بندر سالیانکا سرمایه‌گذاری صورت گیرد. با اعمال تحریم‌های مجدد بر گروه کشتیرانی، این سرمایه‌گذاری نیز به تعویق افتاد که مجدداً با ورود دولت روسیه و مذاکراتی که صورت گرفت قرار بر این شد که طرف ایرانی تا سال ۲۰۲۲ میلادی موضوع سرمایه‌گذاری در بندر سالیانکا را تعیین تکلیف کند در غیر این صورت قرارداد راهبری بندر لغو می‌شد. رأی دادگاه و موعد سرمایه‌گذاری شرکت کشتیرانی دریای خزر در بندر سالیانکا هم‌زمان با راه‌اندازی کریدور شمال-جنوب شد، که از اینجا به بعد و با فرصتی که دست داد کار احیای بندر در راستای تأمین حداکثری منافع ملی، با مدیریت تیمی تخصصی از گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران آغاز و با سرعت به پیش رفت. هم‌اکنون نیز پروژه با ۷۵ درصد پیشرفت در وضعیت مناسبی قرار دارد و با تلاش بسیار مسائل حقوقی گذشته نیز کاملاً برطرف شده و مالکیت گروه کشتیرانی بر این بندر محرز است. بحران اوکراین و سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیون دلاری، بندر سالیانکا را به پایگاهی راهبردی در مسیر کریدور شمال- جنوب تبدیل کرده است و از طرفی این بندر این امکان را برای ما فراهم می‌سازد که در صورت بروز هر نوع مشکل احتمالی در بنادر جنوبی، مسیری مطمئن برای تأمین نهاده‌های تولید و کالا‌های اساسی در اختیار داشته باشیم. در عین حال، روابط تاریخی ایران-روسیه در حال گسترش است و طی سال‌های اخیر در موضوع مبادلات تجاری طرفین از رشد مناسبی برخوردار بوده‌اند. بندر سالیانکا نیز در بین ۱۳ بندر واقع در منطقه اقتصادی آستاراخان روسیه بیشترین فعالیت و تردد حمل بار را دارد و قطب راهبردی تجارت دریایی بین این کشور و ایران به‌شمار می‌رود.

سرمایه‌گذاری صورت گرفته در چه بخش‌هایی هزینه شده و این بندر به واسطه این هزینه‌ها هم اکنون در چه شرایطی است؟ نکته دیگر اینکه بندر سالیانکا چه ویژگی‌هایی دارد که تصمیم بر این شده است تا خط ارتباط تجاری ایران و روسیه با آن تکمیل شود؟

از جمله بخش‌های توسعه یافته می‌توان به توسعه منطقه گمرکی جهت افزایش ظرفیت بار‌های وارداتی به روسیه و امکان پهلوگیری هم‌زمان چند کشتی حامل بار صادراتی کشور اشاره کرد. همچنین خرید و راه‌اندازی جرثقیل ۳۲ تنی جدید جهت تخلیه و بارگیری کشتی‌های حامل کانتینر‌های سنگین، ساخت کریدور سرد جهت کانتینر‌های یخچالی و تدارک سوکت و منبع تغذیه برای نگهداری این کانتینر‌ها در بندر نیز به اتمام رسیده، تعمیرات اسکله‌ها و رفع توقیف ۲ اسکله، تعمیرات خطوط ریلی بندر، خرید کشتی ۷۱۰۰ تنی، تجهیز فنی و لجستیکی بندر و خرید چندین دستگاه کامیون و تریلر و کشنده، لیفتراک، لودر، لوکوموتیو و جرثقیل‌های ماشینی از دیگر اقدامات صورت گرفته در راستای توسعه این بندر است که در نتیجه آن شاهد افزایش ۳۵ درصدی عملیات بندری نسبت به سال گذشته هستیم. در کنار این‌ها مشکلات و پرونده‌های حقوقی بندر نیز حل شد؛ به نحوی که بندر سالیانکا با مساحت پانزده هکتار و دارا بودن پنج پست اسکله، بزرگ‌ترین بندر منطقه آستاراخان است. در واقع سیزده بندر آستاراخان هر کدام دارای دو-سه اسکله با مساحت‌های کمتر هستند. اقدام تازه‌ای که انجام شده و به زودی نهایی خواهد شد، افزایش پسکرانه بندر سالیانکا به مقدار سه هکتار بوده و برنامه‌ریزی برای افزایش سه هکتار دیگر نیز انجام شده است. بندر با تحولاتی که در حوزه سخت‌افزاری و مدیریتی رخ داده نسبت به گذشته ۳۵ درصد افزایش عملیات داشته است. با این حال، افزایش ظرفیت برای یک بندر مستلزم توسعه پسکرانه است. به همین سبب با خرید و اجاره زمین در حال توسعه این بخش هستیم که انتظار می‌رود مساحت بندر در مجموع تا پایان سال به بیست و یک هکتار برسد؛ یعنی ظرفیت پس‌کرانه تا ۴۰ درصد افزایش یابد.

این بندر قرار است چگونه در تعامل تجاری ایران با روسیه نقش ایفا کند؟ به عبارتی آیا به مراکز تجارت وضعیت روسیه دسترسی دارد و می‌تواند سطح همکاری‌های تجاری و سیاسی را بهبود بخشد؟

بندر سالیانکا از لحاظ سخت‌افزاری دارای شرایط لازم برای توسعه ارتباطات تجاری روسیه با خارج بوده و دسترسی آن به داخل روسیه نیز به دلیل وجود ۶ خط ریلی که در داخل بندر وجود دارد مناسب است به شکلی که طول خطوط ریلی در داخل خود بندر بالغ بر ۴۵۰۰ متر است. اتصال جاده‌ای بندر هم مناسب است. بندر در دهانه رود ولگا قرار گرفته و به این سبب به کانال ولگادن، رود دن و سپس دریای سیاه، مدیترانه و در نهایت دریای آزاد متصل است. فرودگاه آستاراخان نیز در دسترس این بندر قرار دارد هرچند فعلاً پرواز باری از این فرودگاه انجام نمی‌شود. در مجموع می‌توان گفت بندر سالیانکا هم به لحاظ جاده‌ای، هم ریلی و هم زمینی با کل روسیه متصل است که این امکانات پسکرانه‌ای می‌تواند در زمینه جابه‌جایی و تخلیه و بارگیری کانتینر که اساس کریدور شمال-جنوب است بسیار مثمرثمر باشد. گفتنی است ارتباط ما با مسئولان و تجار روسی در این بندر به عنوان یک تیم متحد کاری روسی- ایرانی در وضعیت و سطح مناسبی بوده و می‌توان گفت همکاری بسیار خوبی بین ما و روسیه شکل گرفته است. بدون اغراق بندر سالیانکا یکی از بهترین بنادر آستاراخان در روسیه است که همیشه از سوی دولت روسیه مورد بازدید قرار می‌گیرد.

ارتباط بندر سالیانکا با شرکت کشتیرانی دریای خزر به چه صورت است و آیا خطوط کشتیرانی روسیه هم به این بندر تردد دارند؟

 بر‌اساس آمار رسمی اعلام شده در سال ۲۰۲۲ میلادی کل گردش بار بنادر روسیه در دریای خزر ۶ میلیون تُن بوده است که سهم بندر سالیانکا از این مجموع چیزی حدود ۱۱ درصد است. این امر نشان دهنده این است که بندر سالیانکا به تنهایی درصد بالایی از کل عملیات بندری روسیه در دریای خزر را انجام داده است. نکته قابل توجه این است که کل عملیات روسیه در دریای خزر در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال قبل چهارده درصد کاهش داشته است در حالی که بندر سالیانکا تنها بندر در روسیه بود که برخلاف روند کلی، افزایش عملکرد ۳۵ درصدی را تجربه کرده است؛ بنابراین می‌توان گفت بندر سالیانکا در زمانی که تمامی بنادر دچار افت بودند با مدیریت و سرمایه‌گذاری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران رکورد تازه‌ای در عملکرد خود به ثبت رساند.

لازم به ذکر است شرکت کشتیرانی دریای خزر پشتوانه بندر سالیانکا بوده و اولویت پهلودهی شناور‌ها و عملیات در این بندر با کشتی‌های این ناوگان است. به عبارتی سعی بر این است که کمترین توقف برای کشتی‌های این کشتیرانی در بندر رخ دهد در مقابل، اولویت شرکت کشتیرانی دریای خزر نیز تخلیه و بارگیری در این بندر است. هم‌زمان تعامل با روسیه در بندر سالیانکا دو جانبه است. این همکاری با افزایش منطقه گمرکی در اواخر سال گذشته توسعه پیدا کرد. البته سال گذشته به دلیل افزایش بار صادراتی با محدودیت‌هایی در حوزه خزر به روسیه روبه‌رو شدیم که مقداری روند کار را کُند کرده بود، اما با توسعه منطقه گمرکی امکان پهلوگیری چند کشتی به صورت هم‌زمان فراهم شد. علاوه بر شناور‌های کشتیرانی دریای خزر، سایر خطوط کشتیرانی نیز شامل بخش خصوصی و کشتی‌های روسی از بندر سالیانکا استفاده می‌کنند. در واقع این بندر یک بندر بین‌المللی با رویکرد اولویت‌بندی خدمات به کشتیرانی دریای خزر است.

افق عملکردی امسال بندر را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه برنامه‌ای برای توسعه فعالیت در بندر سالیانکا طی سال ۱۴۰۲ دارید؟

 با توجه به اینکه عمده صادرات روسیه غلات است برنامه بعدی، راه‌اندازی و مدرنیزه‌سازی سیلوی غلات بندر است که فاز اول آن اجرایی شده و انتظار می‌رود تا پایان امسال فاز دوم و سوم آن نیز اجرایی شود. به‌علاوه قرار است ظرفیت سیلوی شماره دو بندر از هفت هزار تُن به بیست هزار تُن افزایش یابد. در خصوص انبارش روغن خوراکی نیز که از مایحتاج اصلی کشور ما و جزو صادرات روسیه است ساخت یک ترمینال روغن نباتی با ظرفیت پانزده هزار تُن با جذب سرمایه از خود روسیه در دستور کار قرار گرفته است. موضوع دیگر ایجاد یک بندر شبه خشک در مجاورت بندر سالیانکا به منظور عملیات پشتیبانی بار شامل تحویل، انبارداری، بسته‌بندی و حمل جاده‌ای در حوزه کانتینر است که با خریداری سه هکتار زمین در اطراف بندر این مهم نیز در دست اقدام است. با اضافه شدن این محوطه تازه حجم فعالیت‌ها در داخل بندر کاهش پیدا می‌کند و هم‌زمان ظرفیت بندر افزایش می‌یابد و به توسعه عملیات بندر منجر خواهد شد.