لندبریج؛ خاکریز جدید عربستان در حوزه دریایی

یکی از مهمترین مزیت های ایران در حوزه حمل و نقل دریایی واقع شدن تنگه هرمز در بخش جنوبی کشور است. اهمیت استراتژیک تنگه هرمز با توجه به عبور حجم بالا و غیر قابل جایگزین حامل‌های انرژی این این تنگه غیر قابل انکار است. این مسئله با توجه به عرض کم مناطق قابل کشتیرانی در این تنگه که چیزی در حدود سه کیلومتر برای هر یک از خطوط رفت و برگشت است و از میان جزیره‌های ایرانی می‌گذرد اهمیت تسلط بر این منطقه را دو چندان می‌کند. طی دو دهه اخیر، کشورهای عربی با هاب قراردادن بندر جبل علی به عنوان کانون مرکزی بنادر منطقه، گامی اساسی در جهت کم رنگ کردن جایگاه ایران برداشته و طی سال های اخیر با ایجاد یک طرح ریلی در عربستان ـ لندبریج ـ به دنبال آن هستند که اهمیت این تنگه را به حد قابل توجه ای کاهش دهند. یک هفته پس از مصاحبه علیرضا چشم جهان در باره پیامدهای این خط ریل و خطوط دیگر ریلی از جمله طرح اتحاد، در فضای اجتماعی مباحثی در رد و تایید ایجاد این خط ریل مطرح شده است. نویسنده ـ در این مقاله کوشش کرده است تا نقشه و برنامه کلی و محل تامین اعتبار این خط ریلی را بیشتر تشریح کند. 

برنامه‌ راه‌آهن سعودی‌ها یکی از بزرگترین پروژه‌های زیرساختی این کشور با بودجه‌ای بالغ بر ۹۷ میلیارد دلار است. طبق این برنامه تا سال ۲۰۴۰ میلادی قرار است ۱۵ هزار کیلومتر راه‌آهن در کل عربستان احداث شود. این ۱۵ هزار کیلومتر شامل خطوط مترو، قطار پرسرعت مسافربری، قطار پرسرعت باری، و خطوط ریلی پهن (broad-gauge) می‌شود. 

ابتدا قرار بود در این برنامه‌ توسعه‌ای فقط ۱۰ هزار کیلومتر راه‌آهن ساخته شود. اما با توجه به وضعیت اقتصادی و نیاز عربستان به ایجاد بنادر و هاب‌های بیشتر، تصمیم گرفته شد تا این پروژه وسعت بزرگ‌تری پیدا کند و به ۱۵ هزار کیلومتر افزایش یابد. از جمله پروژه‌هایی که تصمیم گرفته شد در فاز اول اجرای برنامه‌ توسعه‌ای عملی شود، احداث مسیر ریلی از دریای سرخ به خلیج فارس بود. این پروژه لندبریج سعودی نام گرفت.

پل زمینی سعودی، که با نام لندبریج سعودی (The Saudi Landbridge) مشهور شده است، شبکه‌ ریلی عربستان سعودی را تبدیل به شبکه‌ ریلی بسیار پیشرفته‌ای خواهد کرد که قابلیت جابه‌جایی محموله و مسافر از یک طرف شبه‌ جزیره‌ عربستان به سوی دیگر را خواهد داشت. این شبکه‌ی ریلی قابلیت جابه‌جایی حجم بسیار زیادی از محموله‌ها و تعداد بسیار زیادی مسافر با بالاترین سطح امنیت را فراهم خواهد کرد. لندبریج در داخل خاک عربستان از شهر بندری جده واقع در سواحل دریای سرخ آغاز می‌شود و پس از عبور از ریاض، پایتخت عربستان سعودی، به دمام و جبیل در سواحل خلیج فارس می‌رسد. در حال حاضر بین ریاض و دمام مسیر ریلی ۴۵۰ کیلومتری وجود دارد که به زودی ارتقاء داده خواهد شد. برای تکمیل این پروژه باید مسیری ریلی بین دمام و جبیل به طول ۱۱۵ کیلومتر و ریاض و جده به طول ۹۵۰ کیلومتر احداث شود. خطوطی که قرار است احداث شوند همگی تک مسیره خواهند بود، اما زیر ساخت‌های مسیر مانند پل‌ها و تونل‌ها با قابلیت ارتقاء به دو مسیره ساخته خواهند شد. 

سازمان راه‌آهن عربستان سعودی در آخرین تصمیم خود کنسرسیومی متشکل از بانک سرمایه‌گذاری UBS، بانک ملی بازرگانی، و شرکت بین‌المللی SNCF را برای حمایت مالی و خدمات مشاوره‌ی فنی این پروژه انتخاب کرده است. پیش‌تر عربستان تصمیم داشت تا این پروژه را به صورت نیمه‌خصوصی ـ دولتی راه‌اندازی کند. اما دیری نگذشت که بانک‌های خصوصی اعلام کردند به دلیل مشکلات تعهدات طولانی مدت حاضر به همکاری در این پروژه نیستند. در حال حاضر بخش اعظم بودجه‌ی این پروژه در اختیار شرکت خوشه‌ای عربستانی سعودی اوجیه، (به عربی: سعودی أوجیه) قرار گرفته است. 

 

این پروژه به علت شاخصه‌های استراتژیک و جغرافیایی عربستان بر مسیرهای حمل و نقل منطقه بسیار تاثیرگذار خواهد بود. به کمک این مسیر ریلی محموله‌های کشورهای شرقی از طریق بندر شاه عبدالعزیز در دمام و محموله‌های اروپایی و آمریکای شمالی از طریق بندر اسلامی جده وارد مسیر حمل‌ونقل خواهند شد و این امر به اقتصاد حمل و نقل منطقه‌ای کمک خواهد کرد.

 

 

شرکت راه‌آهن سعودی از میان چند شرکت تایید شده‌ی مهندسی بین‌المللی، در آوریل ۲۰۱۴ میلادی، شرکت ایتالفِر (Italferr) را برای احداث این پروژه انتخاب کرد. ایتالفر به طور رسمی مسئول کلیه‌ی جوانب پروژه مانند برنامه‌ریزی مسیر، ساخت روبنا، احداث پل‌ها، ایستگاه‌ها، سیستم‌های بارگیری/ تخلیه قطار، مدیریت کانتینرها، سیستم‌های سیگنال‌دهی، سیستم‌های مخابراتی و ارزیابی اثرات زیست محیطی شد. قرارداد اولیه و برنامه‌ریزی این پروژه در عربستان توسط صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان امضاء شد و از سوی شرکت راه‌آهن سعودی مدیریت خواهد شد. در متن این قرار داد که در سپتامبر ۲۰۱۵ میلادی به ارزش ۳۷ میلیون دلار منعقد شد، تصریح شده‌ است که پروژه باید در مدت ۱۴ ماه آماده‌ی بهره‌برداری شود. شرکت ایتالیایی ایتالفر که از سال ۱۹۷۹ میلادی آغاز به کار کرده است، این پروژه را مشترکاً به همراه شرکت عربی ACEC انجام خواهد داد. 

 

پیش‌بینی عربستان این بود که در صورت تکمیل پروژه در سال ۲۰۱۵ بیش از ۷۰۰ هزار کانتینر استاندارد، در حدود هشت میلیون تن محموله، در عربستان و کشورهای همسایه حمل‌ونقل خواهد شد. همچنین پیش ّبینی می‌شد که در مسیر‌های ریلی ریاض ـ جده ـ مکه، جده ـ ریاض، و جده ـ دمام سالانه ۳۰۰ میلیون مسافر جابه‌جا شوند. 

 

 

قطارهای این خطوط به غیر از توان جابه‌جایی مسافر، ظرفیت حمل ۴۰۰ کانتینر بیست‌ فوتی را هم دارند. با احداث راه‌آهن جده – ریاض مسیری که در حال حاضر برای مسافران با اتوموبیل ۱۰ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد، در طول ۶ ساعت طی خواهد شد. مسیر ریاض دمام نیز پس از افتتاح پروژه به جای چهار ساعت، ظرف دو ساعت و ۴۵ دقیقه طی می شود. مسیر دمام ـ جبیل نیز برای قطار مسافربری یک ساعت و قطار باربری سه ساعته خواهد بود. 

پیش‌بینی می‌شود که سرعت قطارهای مسافربری در این پروژه ۲۵۰ کیلومتر در ساعت و سرعت قطارهای باربری ۱۴۰ کیلومتر در ساعت باشد. با احتساب سرعت قطارها می‌توان گفت کل زمانی که طول می‌کشد یک کانتینر از جده به دمام برسد، در صورتی که با قطار حمل شود، تنها ۱۸ ساعت خواهد بود. حال اگر این کانتینر از راه دریا حمل شود، بدون ترانشیپ پنج تا هفت روز و با ترانشیپ هشت تا ۹ روز طول می‌کشد تا محموله به مقصد برسد. البته شرکتItalferr که در آکوست گذشته قراردادی ۲۰ ماه با سعودی‌ها امضا کرد، ادعا می‌کند چنانچه قطارهای این مسیر را برقی کند، سرعت قطار مسافربری را به ۳۵۰ کیلومتر در ساعت خواهد رساند. 

در فرودگاه و مرکز شهر جده نیز دو ایستگاه مسافربری و سه ایستگاه کالا برپا خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود روزانه ۳۵ تا ۴۰ قطار حمل کالا و ۶ قطار مسافربری در مسیر لندبریج تردد کنند.

 

این پروژه‌ی عظیم که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های برنامه‌ی توسعه‌ای شورای عالی اقتصادی عربستان است، دو هدف اصلی زیر را دنبال می‌کند: 

 

* اتصال بنادر مهم عربستان همچون جده، ریاض، دمام، جبیل با استفاده از خطوط ریلی بسیار پیشرفته.

* نقل و انتقال بسیار سریع محموله‌های بازار داخلی و بازار کشور‌های حاشیه‌ی خلیج فارس. پیش‌بینی می‌شود حجم این محموله‌ها به هشت میلیون تن یا ۷۰۰ هزار کانتینر برسد. با احتساب این رقم می‌توان نتیجه گرفت که باید روزانه حداقل ۱۶ سفر انجام شود تا جا به جایی این حجم از محموله ممکن شود.

علاوه بر این دو هدف، ظاهرا هدف دیگری هم در پس این پروژه نهفته شده است. از سال ۲۰۰۹ میلادی امارات متحده‌ی عربی پروژه‌ای با نام راه‌آهن اتحادیه (Union Railway) را آغاز کرد. این پروژه، که بعدها با نام راه‌آهن اتحاد (Etihad Rail) معروف شد، شامل شبکه‌ی ریلی ۱۲۰۰ کیلومتری می‌شود که قرار است مهمترین مراکز جمعیتی و صنعتی این کشور را به هم متصل کند. پیش بینی می‌شود قطارهای مسافربری در این خطوط با سرعت ۲۰۰ کیلومتر در ساعت و قطارهای باربری با سرعت ۱۲۰ کیلومتر در ساعت حرکت کنند.

شبکه‌ی ریلی اتحاد بخش کوچک‌تری از شبکه‌ی ریلی بزرگ‌تری است با نام راه‌آهن خلیج (Gulf Railway) که شورای همکاری خلیج برای آن برنامه‌ریزی کرده است. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در شورای همکاری خلیج، شبکه ریلی راه‌آهن خلیج باید با شبکه‌ی ریلی کشورهای عربستان (به خصوص لندبریج سعودی)، قطر، عمان، بحرین، و کویت متصل شود.

راه‌آهن خلیج، که ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج را از راه ریلی به هم متصل خواهد کرد، حدودا ۱۹۴۰ کیلومتر خواهد بود.

 

پیشرفته‌ترین و به روزترین تکنولوژی‌های ساخت راه‌آهن جهان در لندبریج سعودی به کار رفته است. واگن‌های پروژه‌ی لندبریج همگی با ترن‌های پرسرعت مسافربری و باربری سازگار هستند. سامانه‌های فرستنده‌ی سیگنال این قطارها نیز با سامانه‌های سطح دو مدیریت ترافیک اروپایی (ERTMS) سازگار هستند و کنترل ترافیک کل پروژه به صورت متمرکز (CTC) از پایگاهی مشخص انجام می‌شود. ماشین‌های ریلی این پروژه همگی از نوع بسیار کم مصرفِ دیزلی خواهند بود. ریل‌ها تک مسیر خواهند بود؛ اما سایدینگی (rail siding) طولانی خواهند داشت. زیرساخت‌های این مجموعه مثل پل‌ها، تونل‌ها، سیستم‌های زهکشی و خاک‌ریزها طوری طراحی شده‌اند که در صورت افزایش ترافیک و نیاز به ارتقاء، یک مسیر ریلی دیگر هم بتوان به آن اضافه کرد محور‌های این مسیر ریلی توانایی تحمل ۲۵ تن بار را دارند. گاج استاندارد مسیر ۱.۴۳۵ متر است. حداقل شعاع قوس (Minimum curve radius) آن ۳۵۰۰ متر و نهایت چرخش (cant) آن ۱۵۰ متر است.

  

مهراب جوزی