به نام دریانوردان به کام...

روز جهانی دریانوردی امسال در حالی برگزار شد که جامعه دریایی کشور نسبت به آنچه که در واقعه منا رخ داد داغدار بود. اما همه ساله، سازمان بنادر و دریانوردی چنین روزی را بنا به آنچه که در عرف جهانی رعایت می شود برای جامعه دریایی کشور جشن و شادمانی برپا می کند. در عین حال، برگزاری چنین همایشی به نوعی بیلان کاری سالانه سازمان بنادر و نیز مجموعه حمل و نقل دریایی کشور نیز محسوب می شود. علی الخصوص، سال گذشته، به عنوان اولین سال کاری دولت یازدهم و استقرار تیم جدید بر سازمان ها و دستگاههای دولتی است که پس از هشت سال، دگرگون ساختن نظام مدیریت کشور به نظر می آمد که نظم و سامان مناسبی پیدا کرده باشد. از این حیث، باید برگزاری چنین گردهمایی سالیانه را از دریچه و افق یک زنجیره ای از سیاست ها و عملکردهای دولت وقت ارزیابی کنیم. دولتی که پیش و پس از استقرار همواره از روی کار آمدن نسل مدیران کارآمد، کاردان و مدبر سخن به میان می آورد و این اعتماد را جلب می ساخت که در آینده کشور براساس تدبیر و مصلحت عمومی اداره خواهد شد.

1ـ اساسا مناسبتی با عنوان «روز جهانی دریانوردی» بهانه ای ست به آنچه که بر دریانوردان کشور می گذرد. حرفه و جامعه ای که طی قرون گذشته به عنوان یکی از قدیمی ترین مشاغل جهانی، هنوز کارکرد خود را حفظ کرده است. اما اهمیت آن بنا به دلایل متعدد درک نشده، و نیازمند فرهنگ سازی و نوسازی اجتماعی است.

تصور آن بود که در چنین روزی و در مراسم گرامیداشت دریانوردان بخشی از ادبیات موجود به مصایب و مشکلات این حرفه و صنف سپری شود و یا دست کم، بخشی از این نقصان و مشکلات موجود از زبان خود دریانوردان طرح و پیرامون آن به بحث گذاشته شود.

بحران فقدان نیروی انسانی ماهر و نیز آموزش های مورد نیاز شاید مهمترین چالش پیش روی این حرفه بوده باشد که تاکنون هیچ گونه برنامه استراتژیکی برای آن طراحی نشده است. هر ساله کمیت و کیفیت این حرفه تقلیل یافته و بر مشکلات موجود افزوده می شود.

در آینده نیز یکی از مهمترین معضلات این بخش از جامعه همین کمبودها و نارسایی هاست که طرح آن باید در چنین مناسبت ها و گردهمایی هایی مطرح و از سوی مسئولان وقت چارجویی شود. امری که اساسا در بین صدها برنامه جانبی و متفرقه پنهان می ماند.

2ـ یکی از مشکلات مبتلابه دریانوردان شاغل موضوع آموزش های لازم است که طی سال های گذشته بنا به ضرورت حیاتی آن هیچگونه تدبیر کارآمدی اندیشیده نشده است. دانشکده های علوم و فنون دریایی و موسسات آموزشی که بخشی از کارکرد آن کاملا به همین منظور بوده تاکنون کارآیی و اثربخشی چندانی نداشته و دست کم خلاء موجود فعلی حاکم بر حمل و نقل دریایی را مرتفع نساخته است.

از همین رو، بایسته بود که در چنین روزی وزیر محترم راه و شهر سازی و مدیرعامل سازمان بنادر بیش از آنکه به چشم اندازهای مبهم آینده توجه کرده باشند و ایده های بلندنظرانه منطقه ای را پروبال دهند، به فکر سامان دهی جامعه کوچک دریانوردی باشند که این سال ها رو به انقراض اند. جامعه ای که برای تکریم و ارج نهادن به خدمات آن، بیش از لوح و پاداش های زودگذر نیازمند تسهیلات و مزایایی آتی زندگی خود هستند. 

3ـ برگزاری گرامیداشت روز جهانی دریانوردی، تشریح برنامه های آینده و بیلان آنچه که تاکنون در این حوزه گذشت شاید مهمترین بخش برنامه های این مراسم بود. در کنار آن، اهدای جوایز و تجلیل از دریانوردان خدوم و نیز دست اندرکاران حمل و نقل کشور یکی از بخش های دیگر همه ساله این روز است که می شود از روزنه آن نیز به عملکرد و نیز باور و انگاره های ذهنی مدیران مربوطه و البته وزارت راه و شهرسازی نیز به آن نگریست.

از قضا، در میان انبوه جوایز و هدایایی که در این مراسم تقدیم دست اندرکاران حمل و نقل دریایی شد به ندرت نامی از شرکت های بخش خصوصی واقعی به چشم می خورد و دقیقا کلام مجری برنامه یکی دو باری به نام بنگاههایی مزین می شد که سال های گذشته اختلافات سهمگینی با این سازمان پیدا کرده و گاه کار به محاکم قضایی کشیده شده است.

بنابراین انتخاب افراد و بنگاههای نمونه، بی آنکه دلایل و جزییات این نوع انتخاب ها به زبان آورده شود این گمانه را تقویت می کند که اغلب آنچه که سازمان و مقامات عالیه دولت از آن سخن به میان آوردند تا چه حد تهی از معنا و باورهای مدیران آن بوده است.

مضافا برآنکه، سهم بخش خصوصی طی سال های گذشته، تنها به اموری منتهی می شد که نان آور خانه بود بی آنکه سهمی کافی از سفره ذخایر، منابع ملی و فرصت های اقتصادی بهینه نصیب آن شود.

4ـ از سوی دیگر، آنچه که مایه تاسف است، عملکرد و بیلانی است که در گرامیداشت روزجهانی دریانوردی بدان پرداخته شد. اغلب و عمدتا آرزوهای دور و درازی بود که از زبان متولیان دولتی بیان می شد. بی آنکه، به واقعیات و تهدیدهای آینده اندیشیده شود. توجه به هند و چین که در سال های گذشته نیز لاف آن زده شد تنها زمانی می تواند موثر واقع شود که آنان با کشوری مواجه گردند که دارای زیرساخت های اقتصادی مستحکم و قوانین حقوقی مطمئن باشد. لزوم بکارگیری منصفانه همه پتانسیل های اقتصادی، کارشناسی و بدور از هرگونه انحصار و رانت می تواند نشانه روشنی از اجماع عقلای سیاستگذاران اقتصادی کشور برای مدیریت استراتژیک و ضامن سرمایه گذاری کشورهای دیگر باشد.

5ـ مدیرعامل محترم سازمان بنادر و دریانوردی در بخشی از سخنان خود به درستی از توسعه سواحل سخن گفت و تاکید کرد که تنها با شعار دادن ضرورت توسعه سواحل به نتیجه نخواهیم رسید» و اضافه کرد: «متاسفانه علی رغم سواحل گسترده در کشور، دچار عقب ماندگی در توسعه سواحل هستیم و کم جمعیت ترین و محرومترین مناطق کشور در سواحل به ویژه در سواحل جنوبی و مکران قرار گرفته است.»

متاسفانه سیاستگذاری های کلان گذشته همواره بر این استوار بود که در اموری اینچنینی، آحاد مردم سهم ملموسی نداشته باشند تا نسبت به آینده خود احساس مسئولیت کنند و سهم آنان به حدی ناچیز بود که بسیاری از آنان به نقاط دیگر کشور مهاجرت می کردند. کم و بیش سیاست جدید سازمان بنادر و وزارت راه و شهرسازی در دولت جدید نیز چندان تغییر محسوسی پیدا نکرده و سهمی نه به مردم و نه به بخش خصوصی داده نشده است. با این حساب چندان بیراه نیست که در آینده نیز مردم و بخش خصوصی منافعی در آن پیدا کنند که آنان را نسبت به آینده و سرنوشت خود امیدوار سازد.

بنابراین، برپایی چنین همایش هایی که بدون توجیه اقتصادی، استدلال منطقی و هرگونه بررسی کارشناسی برگزار می شود صرف نظر از اینکه سهم آورده ای برای سازمان بنادر و نیز وزارت راه و شهرسازی ایجاد نمی کند، در عین حال، از این نمد، کلاهی هم برای بخش خصوصی دوخته نمی شود. بدین ترتیب، با کمی تسامح می توان گفت که این نوع همایش ها، بیشتر یک گردهمایی محفلی است که بطور سالیانه عادتی را تکرار می کند بی آنکه به عواقب این نوع عادات بیاندیشد.