شهر بندری خرمشهر نماد مقاومت و پایداری ملت ایران
سوم خرداد ۱۳۶۱ شهر خرمشهر پس از ۱۸ ماه اسارت توسط رزمندگان پرتوان اسلام از دست متجاوزین بعثی عراق آزاد شد و به نماد پایداری و مقاومت ملت ایران لقب گرفت.
نویسنده: فرزانه باغبان
کد خبر: ۸۹۹۳۶
ارتش بعثی عراق که فتح دو هفته‌ای خوزستان را در سر می‌پروراند ابتدا نوک تهاجم وحشیانه‌اش را متوجه خرمشهرعزیز کرد.
ارتش عراق برای تصرف سریع این شهر، خرمشهر را هدف شدیدترین آتش زمینی و هوایی خود کرد تا بتواند به خیال خام خود بندر استراتژیک خرمشهر که مهمترین بندر و شاهراه حیاتی اقتصادی ایران به حساب می‌آمد را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تصرف خود درآورد.
در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ نظامیان بعثی ده‌ها فروند کشتی و شناور در حال تردد در اروندرود و کارون را غرق کردند و سپس با عبور از مرز شلمچه خود را به انبار‌های گمرک و بندر خرمشهر رساندند.
مقاومت ۴۰ روزه مدافعان این شهر با کمترین سلاح و مهمات، عرصه را بر نیرو‌های عراقی تنگ کرده بود، ولی متجاوزان بعثی با آتش پرحجم خود محلات خرمشهر را یکی پس از دیگری به اشغال خود درآوردند.
متجاوزین عراقی پس از تصرف بندرگاه و گمرک، هزاران دستگاه خودرو و کالا‌های دپو شده در گمرک را به یغما بردند و در جریان پیشروی خود هزاران شهروند خرمشهری را به خاک و خون کشیدند.
بعثی‌ها پس از تصرف این شهر بندری، همه نقاط این شهر را مملو از مواد انفجاری، مین و استحکامات کردند تا به خیال خام خود مانع از هجوم رزمندگان اسلام شوند. آنان در جای جای دیوار‌های این شهر نوشته بودند"آماده ایم که بمانیم"
عراقی‌ها پس از اشغال خرمشهر با زدن پل بر روی رودخانه کارون با هدف اشغال آبادان خود را به سرعت به شرق رودخانه بهمنشیر رساندند، ولی مدافعان سرسخت و دلاور این شهر آنان را به عقب راندند و اجازه ندادند مهاجمین وارد این شهر شوند.
طرح ریزی برای عملیات آزاد سازی خرمشهر
در دهم اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ عملیات بیت المقدس با هدف آزاد سازی بخش‌هایی از مناطق جنوبی و غربی خوزستان و شهر خرمشهر آغاز شد.
رزمندگان اسلام در این عملیات غرورآفرین با عبور از رودخانه کارون در منطقه دارخوین به قلب مواضع دشمن بعثی در آن‌سوی کارون حمله‌ور شدند و در مرحله نخست توانستند بخش مهمی از اراضی غرب رودخانه کارون را آزاد کنند و با تسلط بر جاده اهواز - خرمشهر زمینه را برای حرکت به سمت خرمشهر آماده کنند.
دشمن بعثی در نقشه‌ها و طرح‌های نظامی هیچگاه تصور نمی‌کرد رزمندگان اسلام برای تصرف خرمشهر از شمال این شهر حمله کنند از این رو بیشترین تمرکزش روی حمله رزمندگان اسلام از ناحیه آبادان بود.
رزمندگان اسلام در این عملیات در قالب ۳۲ لشکر، تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه پس از ۲۳ روز نبرد بی‌امان خود را به دروازه‌های شهر خرمشهر رساندند و ضمن قطع راه‌های ارتباطی از غرب خرمشهر در منطقه شلمچه و نهر "خین" نیرو‌های دشمن را در خرمشهر محاصره کردند و با آتش پرحجم خود همه راه‌های دشمن را برای فرار از این شهر بستند.
رزمندگان اسلام پس از محاصره خرمشهر، وارد گمرک و بندرگاه شدند و پس از یک نبرد شدید حدود ۱۵ هزار نفر از متجاوزین عراقی را در این شهر به اسارت درآوردند و تعدادی از افراد دشمن که قصد داشتند از طریق اروندرود فرار کنند نیز کشته و تعدادی نیز غرق شدند.
ظهر روز سوم خرداد ۱۳۶۱ رزمندگان اسلام از سه جناح وارد محلات خرمشهر شدند و اندک مقاومت نیرو‌های بعثی را در هم شکسته و این شهر را از لوث وجود آنان پاک‌سازی کردند.
مسجد خرمشهر که نماد استقامت خرمشهر بود نیز به دست رزمندگان اسلام آزاد شد و این شهر پس از ۱۸ ماه اشغال به دامان ایران عزیز بازگشت.
خرمشهر پس از آزاد سازی
با وجود آنکه خرمشهر تقریباً شش سال قبل از پایان جنگ آزاد شده بود، ولی به خاطر زیرآتش قرار گرفتن مداوم آن توسط نیرو‌های بعثی عراق و شرایط خاص جنگی، هیچگاه امکان بازسازی نیافت.
پس از پایان جنگ تحمیلی عملیات بازسازی این شهر به خصوص بندرگاه و گمرک آن شروع شد و در اواخر سال ۱۳۶۷ نخستین اسکله این بندر بازسازی و به بهره برداری رسید.
در سال ۱۳۷۲ بندرگاه خرمشهر به طول کامل بازسازی و آماده پهلوگیری کشتی‌های زیر پنج هزار تُن شد و سپس با اعمال قانون ۲۵ درصدی تخفیف گمرکی بسیاری از کشتی‌های حامل کالا ترجیح دادند کالا‌های خود را در خرمشهر تخلیه کنند تا از تخفیف قانونی سود بازرگانی بهره‌مند شوند.
خرمشهر به عنوان بزرگترین بندر تجاری کشور تا پیش از اشغال و شروع جنگ تحمیلی سالانه ۴.۵ میلیون تُن کالا تخلیه و بارگیری می‌کرد، ولی اکنون این رقم با وجود کار‌های صورت گرفته و بازسازی کامل بندر، به ۲.۵ میلیون تُن رسیده است.
بخشی از رونق تجاری و اقتصادی خرمشهر مدیون قرار گرفتن در منطقه آزاد تجاری صنعتی اروند است.
خرمشهر هم اکنون بزرگترین بندر آزاد تجاری کشور محسوب می‌شود که با برخورداری از مزایای منطقه آزاد، تجار و بازرگانان تمایل زیادی برای واردات و صادرات کالا از این بندر دارند.
با این حال هنوز این بندر به جایگاه واقعی خود نرسیده است که یکی از علل آن لایروبی نشدن آبراه اروندرود است که تاکنون عراقی‌ها تمایلی برای همکاری با ایران در چارچوب قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر از خود نشان نداده‌اند.
آخرین بار لایروبی اروندرود در سال ۱۳۵۶ انجام شد، ولی با وجود آمادگی ایران برای شروع عملیات لایروبی هنوز طرف عراقی به دلایل مختلف آماده مشارکت در این طرح نشده است.
لایروبی اروندرود می‌تواند تردد کشتی‌هایی با ظرفیت ۹۰ هزار تُن را امکان پذیر کند و بنادر جنوبی عراق از جمله بصره و ابوالخصیب نیز از لایروبی اروندرود احیا خواهند شد.
با گذشت ۳۳ سال از پایان جنگ تحمیلی و ۳۹ سال از آزاد سازی خرمشهر، این شهر بندری هنوز با مشکلات زیادی در بخش زیرساخت‌های شهری و بیکاری روبروست.
ارتش عراق برای تصرف سریع این شهر، خرمشهر را هدف شدیدترین آتش زمینی و هوایی خود کرد تا بتواند به خیال خام خود بندر استراتژیک خرمشهر که مهمترین بندر و شاهراه حیاتی اقتصادی ایران به حساب می‌آمد را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تصرف خود درآورد.
در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ نظامیان بعثی ده‌ها فروند کشتی و شناور در حال تردد در اروندرود و کارون را غرق کردند و سپس با عبور از مرز شلمچه خود را به انبار‌های گمرک و بندر خرمشهر رساندند.
مقاومت ۴۰ روزه مدافعان این شهر با کمترین سلاح و مهمات، عرصه را بر نیرو‌های عراقی تنگ کرده بود، ولی متجاوزان بعثی با آتش پرحجم خود محلات خرمشهر را یکی پس از دیگری به اشغال خود درآوردند.
متجاوزین عراقی پس از تصرف بندرگاه و گمرک، هزاران دستگاه خودرو و کالا‌های دپو شده در گمرک را به یغما بردند و در جریان پیشروی خود هزاران شهروند خرمشهری را به خاک و خون کشیدند.
بعثی‌ها پس از تصرف این شهر بندری، همه نقاط این شهر را مملو از مواد انفجاری، مین و استحکامات کردند تا به خیال خام خود مانع از هجوم رزمندگان اسلام شوند. آنان در جای جای دیوار‌های این شهر نوشته بودند"آماده ایم که بمانیم"
عراقی‌ها پس از اشغال خرمشهر با زدن پل بر روی رودخانه کارون با هدف اشغال آبادان خود را به سرعت به شرق رودخانه بهمنشیر رساندند، ولی مدافعان سرسخت و دلاور این شهر آنان را به عقب راندند و اجازه ندادند مهاجمین وارد این شهر شوند.
طرح ریزی برای عملیات آزاد سازی خرمشهر
در دهم اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ عملیات بیت المقدس با هدف آزاد سازی بخش‌هایی از مناطق جنوبی و غربی خوزستان و شهر خرمشهر آغاز شد.
رزمندگان اسلام در این عملیات غرورآفرین با عبور از رودخانه کارون در منطقه دارخوین به قلب مواضع دشمن بعثی در آن‌سوی کارون حمله‌ور شدند و در مرحله نخست توانستند بخش مهمی از اراضی غرب رودخانه کارون را آزاد کنند و با تسلط بر جاده اهواز - خرمشهر زمینه را برای حرکت به سمت خرمشهر آماده کنند.
دشمن بعثی در نقشه‌ها و طرح‌های نظامی هیچگاه تصور نمی‌کرد رزمندگان اسلام برای تصرف خرمشهر از شمال این شهر حمله کنند از این رو بیشترین تمرکزش روی حمله رزمندگان اسلام از ناحیه آبادان بود.
رزمندگان اسلام در این عملیات در قالب ۳۲ لشکر، تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه پس از ۲۳ روز نبرد بی‌امان خود را به دروازه‌های شهر خرمشهر رساندند و ضمن قطع راه‌های ارتباطی از غرب خرمشهر در منطقه شلمچه و نهر "خین" نیرو‌های دشمن را در خرمشهر محاصره کردند و با آتش پرحجم خود همه راه‌های دشمن را برای فرار از این شهر بستند.
رزمندگان اسلام پس از محاصره خرمشهر، وارد گمرک و بندرگاه شدند و پس از یک نبرد شدید حدود ۱۵ هزار نفر از متجاوزین عراقی را در این شهر به اسارت درآوردند و تعدادی از افراد دشمن که قصد داشتند از طریق اروندرود فرار کنند نیز کشته و تعدادی نیز غرق شدند.
ظهر روز سوم خرداد ۱۳۶۱ رزمندگان اسلام از سه جناح وارد محلات خرمشهر شدند و اندک مقاومت نیرو‌های بعثی را در هم شکسته و این شهر را از لوث وجود آنان پاک‌سازی کردند.
مسجد خرمشهر که نماد استقامت خرمشهر بود نیز به دست رزمندگان اسلام آزاد شد و این شهر پس از ۱۸ ماه اشغال به دامان ایران عزیز بازگشت.
خرمشهر پس از آزاد سازی
با وجود آنکه خرمشهر تقریباً شش سال قبل از پایان جنگ آزاد شده بود، ولی به خاطر زیرآتش قرار گرفتن مداوم آن توسط نیرو‌های بعثی عراق و شرایط خاص جنگی، هیچگاه امکان بازسازی نیافت.
پس از پایان جنگ تحمیلی عملیات بازسازی این شهر به خصوص بندرگاه و گمرک آن شروع شد و در اواخر سال ۱۳۶۷ نخستین اسکله این بندر بازسازی و به بهره برداری رسید.
در سال ۱۳۷۲ بندرگاه خرمشهر به طول کامل بازسازی و آماده پهلوگیری کشتی‌های زیر پنج هزار تُن شد و سپس با اعمال قانون ۲۵ درصدی تخفیف گمرکی بسیاری از کشتی‌های حامل کالا ترجیح دادند کالا‌های خود را در خرمشهر تخلیه کنند تا از تخفیف قانونی سود بازرگانی بهره‌مند شوند.
خرمشهر به عنوان بزرگترین بندر تجاری کشور تا پیش از اشغال و شروع جنگ تحمیلی سالانه ۴.۵ میلیون تُن کالا تخلیه و بارگیری می‌کرد، ولی اکنون این رقم با وجود کار‌های صورت گرفته و بازسازی کامل بندر، به ۲.۵ میلیون تُن رسیده است.
بخشی از رونق تجاری و اقتصادی خرمشهر مدیون قرار گرفتن در منطقه آزاد تجاری صنعتی اروند است.
خرمشهر هم اکنون بزرگترین بندر آزاد تجاری کشور محسوب می‌شود که با برخورداری از مزایای منطقه آزاد، تجار و بازرگانان تمایل زیادی برای واردات و صادرات کالا از این بندر دارند.
با این حال هنوز این بندر به جایگاه واقعی خود نرسیده است که یکی از علل آن لایروبی نشدن آبراه اروندرود است که تاکنون عراقی‌ها تمایلی برای همکاری با ایران در چارچوب قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر از خود نشان نداده‌اند.
آخرین بار لایروبی اروندرود در سال ۱۳۵۶ انجام شد، ولی با وجود آمادگی ایران برای شروع عملیات لایروبی هنوز طرف عراقی به دلایل مختلف آماده مشارکت در این طرح نشده است.
لایروبی اروندرود می‌تواند تردد کشتی‌هایی با ظرفیت ۹۰ هزار تُن را امکان پذیر کند و بنادر جنوبی عراق از جمله بصره و ابوالخصیب نیز از لایروبی اروندرود احیا خواهند شد.
با گذشت ۳۳ سال از پایان جنگ تحمیلی و ۳۹ سال از آزاد سازی خرمشهر، این شهر بندری هنوز با مشکلات زیادی در بخش زیرساخت‌های شهری و بیکاری روبروست.