ادعا در شهر؛ ناتوانی در یارد

- واقعیت این است که صنعت کشتی سازی بنا به وسعت و نیاز خود می تواند بر تمام ارکان اقتصادی و صنعتی کشور تاثیر گذار باشد. به عبارت دیگر ما نمی توانیم صرف اینکه همانند چینی ها با هزینه تمام شده پایین و مدت زمان کم توان تولید کشتی نداریم از حضور در این صنعت صرف نظر کنیم. در واقع ما باید در این عرصه کلان نگری کنیم. چینی ها هم در آغاز می دانستند که برای صاحب صنعت شدن باید هزینه کنند، برنامه داشته باشند و صبوری کنند. اینطور شد که حالا چین یکی از بزرگترین و معتبرترین کشتی سازی ها را همپای کره جنوبی و ژاپن در اختیار دارد. با این وجود سوال این است که چرا ما نتوانسته ایم تا این لحظه در این عرصه موفقیت چشم گیری بدست بیاوریم؟ به نظر می رسد بخشی از این عدم توفیق در شرایط اجتماعی-اقتصادی کشور نهفته است. در حقیقت صنعت کشتی سازی همانقدر که می تواند بر شرایط کشور موثر باشد از آن نیز تاثیر می گیرد. مثالی می زنم؛ چندی پیش در جلسه ای که با کشتی سازها داشتیم یکی از مهندسینی که در این حوزه فعال است می گفت در حالی که من باید در گرمای 42 درجه سانتیگراد بالای صفر و رطوبت 80 درصد در مخزن کشتی بر کار جوشکارها نظارت کنم که دوستان من با سواد و تخصص به مراتب کمتر، در بازار تنها با دلالی چندین برابر من درآمد دارند. این نیروی کار وقتی خود را با دیگری مقایسه می کند دیگر نمی تواند در این فعالیت دشوار ماندگار شود. دلیل این امر به عدم «مدیریت دانش» از سوی ما بر می گردد. ما داشته های علمی و فن آوری خود را در این عرصه و عرصه های مشابه مدیریت نمی کنیم بنابراین مهارت کسب شده از سوی نیروی کار بزودی از دست می رود.

 

 

- ما مشق های ننوشته زیاد داریم. مشق هایی که اگر آنها را انجام ندهیم باز هم در زمینه توسعه توفیق نهایی حاصل نمی شود. مطالعه تاریخ صد سال اخیر ایران نشان می دهد که فعالیت هایی اقتصادی- تجاری-صنعتی کشور در جغرافیای مرکزی کشور متمرکز شده اند. در حالیکه همسایگان ما مانند امارات، ترکیه، عربستان و حتی عمان در رویکردی کاملا متفاوت تمرکز مراکز تجاری و صنعتی خود را در نوار ساحلی قرار داده اند. مثلا در ترکیه عمده کارخانجات سیمان در دورترین شکل آن در 70 کیلومتری مرزها واقع اند. چه آنکه ترک ها در جانمایی صنایع خود به دنبال توسعه صادرات و به دست آوردن سهمی از تجارت بین الملل بوده اند. این در مقابل نگاه عمدتا درونگرای ماست که اساسا کمترین توجه را به دست و پا کردن سهمی از تجارت جهانی دارد. سیاست ها مرکزگرایانه در ایران حالا قریب به یک قرن است که پتانسیل موجود در مرزهای دریایی و مسئله تجارت دریایی را نادیده گرفته و با این پس زمینه گاه هنوز ناباورانه از خود می پرسیم که چرا صنعتی مانند کشتی سازی در کشور ما پا نمی گیرد؟! برنامه ریزان این مملکت حتی صنایع آب بری مانند فولاد را که همواره باید در کنار منابع غنی آب احداث شوند در مرکز کویری کشور جاگذاری کرده اند در حالیکه که بنا به طرح اولیه همین شرکت فولاد مبارکه اصفهان قرار بود این کارخانه، در بندرعباس و کنار ساحل خلیج فارس احداث شود که اگر چنین می شد بخش عمده ای از ذخائر راهبردی آب های زیرزمینی کشور مصروف صنایع نمی شد و در عین حال صادرات محصولات با سهولتی چند برابر که بر قیمت تمام شده بسیار موثر است انجام می شد. این نوع نگاه غیر کارشناسی که مجموعه که دهه هاست مجموعه سیاست گذاری های کشور را در بر گرفته بر صنعت کشتی سازی نیز موثر است. چه آنکه به واسطه همین اقدامات در مناطق ساحلی کشور شهرهای پیشرفته با مدنیت بالا که محلی جذاب برای اقامت مهندسان، کاردان ها و کارگران باشد هیچوقت شکل نگرفت. یکی دیگر از معضلاتی که توسعه ایران را با مانع روبرو کرده عدم تامین اقتصادی است. زمانیکه شما در جامعه ای تامین داشته باشید دیگر شاهد رفتارهای آزمندانه و فرصت طلبانه از سوی آحاد آن جامعه نخواهید بود. فعالیت های اقتصادی مقطعی و عمدتا معطوف به دلالی و واسطه گری نتیجه فقدان تامین اقتصادی در پی در پیش گرفتن سیاست های غلط اقتصادی طی سال های گذشته است. در 40 سال اخیر درآمد سرانه در کشور ما به یک سوم قبل از آن رسیده، این به معنای توسعه فقر است که در نتیجه آن «استمرار» که لازمه یک فعالیت اقتصادی موفق است اهمیت خود را از دست می دهد و تامین منافع ملی به مخاطره می افتد.

 

- ببینید! بر اساس گزارش بانک مرکزی 51 درصد از ترکیب کالای صادراتی ایران در اختیار نفت است و عمده 49 درصد بعدی را نیز فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی تشکیل می دهد. این خیلی خوب است اما این صنایع علیرغم ارزش افزوده بالا اشتغال زایی پایینی دارند. بر خلاف این صنعت کشتی سازی در آغاز هزینه بر است ولی اشتغال زایی بالایی دارد و در میان مدت و بلند مدت باید به دنبال سودآوری آن بود. با این حال توجه عمیق، منطقی و مبتنی بر برنامه ریزی صحیح و واقع نگر مانند آنچه که در کشورهای موفق این حوزه اتفاق افتاده می تواند هم معضل اشتغال و هزینه های اجتماعی بالای آن را کنترل کند و هم سودآوری این صنعت را تضمین کند.

 

 

- اینکه می گویند برای همه سفارش های داخلی باید به سمت ما هدایت شود من آن را به مثابه دهانی باز می دانم که بیش از سه دهه است به دنبال طعمه است و این سه دهه هم برای آن کافی نبوده و هنوز هم مُصرانه به دنبال خوراک تازه است. بهانه شان این است که ما بخش صنعتی و اشتغال زا هستیم و باید حمایت شویم. اینکه ما بخواهیم با فشار دولتی سفارش را اجبارا بدست بیاوریم رویکردی منفی و شکست خورده است که به هیچ وجه ما را به سر منزل مقصود نمی رساند. در مقابل به کشتی سازی های ترکیه نگاه کنید. رویکرد آنها «دهان بسته» است. به این معنی که به دنبال جذب بازارها و سفارش های بین المللی هستند. برای آنها حمایت داخلی و دولتی معنا ندارد. بر این اساس آنها همواره به دنبال بهبود کسب و کار خود و ارتقا کیفیت بر مبنای استانداردهای بین المللی برای جذب مشتری های خارجی هستند. در حالیکه ما در داخل تنها به دنبال اقناع مجلس و دولت برای جذب بودجه بیشتر هستیم. دهه هاست که کشتی سازی های ما همین بودجه را به هر نحو که توانسته اند هزینه کرده اند و ثمر قابل توجهی هم نداده اند. همزمان راه توسعه کشتیرانی های داخلی را هم پر از مانع کرده اند. اصولا سهم بازار کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفتکش و کشتیرانی ها خصوصی در ترافیک بین المللی است ما نمی توانیم از آنها بخواهیم که لطفا بیایید به ایجاد اشتغال در صنعت کمک کنید در حالیکه ماموریت آنها اساسا این نیست. اگر می خواهیم کشتیرانی ها داخلی در رقابت با رقبای قدر بین المللی برنده باشند نباید بر سر راه توسعه و نوسازی آنها مانع ایجاد کنیم. این کار همان جنایتی است که ما در صنعت کشتی سازی انجام داده ایم و بر ادامه آن مصر هستیم. این دیگر نه صنعت بلکه کاسبی و دلالی است. این رویکرد تا اصلاح نشود حال و اوضاع ما همین است که شاهد هستیم. شاید یک دلیل مهم این امر اتکال دائم ما به درآمد های نفتی است. کشتی ساز وقتی می بیند دولتی که از او می خواهد به دنبال بازاریابی خارجی باشد خودش از راه نفت ارتزاق می کند دلیلی برای تغییر رویکرد نمی بیند! این حرف های بنده و امثال بنده نیز بارها و در مقاطع مختلف تکرار شده اما چرا اتفاقی نمی افتد؟ چون ساختار اقتصادی کشور مناسب نیست و ساختار مدیریتی ما نیز دچار اشکال است.

 

 

- کاملا درست است. اساسا همه کشتی سازهای بزرگ جهان مانند کره ایی ها و چینی ها ابتدا به ساکن کشتی ساز نشده اند بلکه از تعمیرات شروع کرده اند بعد بالغ و مشهور شدند سپس به دنبال ساخت قطعات و عاقبت ساخت کشتی رفته اند. این امر نیازمند سیاست گذاری است. اما این سیاست گذاری را چه کسی باید انجام دهد؟ چرا ما در آغاز به سمت ساخت یدک کش و یا شناورهای زیر دو و پنج هزار تن به عنوان پایه کشتی ساز شدن نرفتیم؟ سیاست گذار باید بستری را فراهم کند که تمام شناورهای کوچک و بزرگی که از منطقه ما عبور می کنند به ایران به عنوان یک انتخاب خوب در حوزه تعمیرات نگاه کنند این همان صادرات خدمات است. ما اگر می خواهیم کشتی ساز بشویم و از مزایای بی چون و چرای آن بهره مند شویم باید نخست از ظرفیت ها و توان موجود بهره کافی را ببریم و گام به گام پیش برویم اما شاهد هستیم که در فقدان سیاست گذاری صحیح منابع کشور در این حوزه تلف می شود.