چابهار ؛ دروازه ترانزیت شرق

شهر بندری چابهار با مساحتی قریب به 17150 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 200 هزار نفر در استان سیستان و بلوچستان و جنوبی ترین نقطه شرق کشور، در مجاورت دریای عمان و نزدیک ترین فاصله با آبهای آزاد جهان یعنی اقیانوس هند قرار گرفته، تنها بندر اقیانوسی ایران است. موقعیت این بندر و همچنین وجود آبهای عمیق و بریدگی های طبیعی، فضایی مناسب را برای اسکله های با عمق زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی های عظیم اقیانوس پیما فراهم ساخته به طوری که این بندر از قابلیت تبدیل شدن به مگاپورت برخوردار است.

یکی از اهداف مهم ایجاد مناطق آزاد تجاری – صنعتی، افزایش صادرات، صادرات مجدد و ترانزیت کالا از این مناطق است.

مزیت عمده منطقه آزاد چابهار نسبت به سایر مناطق آزاد کشور از یک سو امکان دسترسی سریع به آبهای آزاد اقیانوسی هند و از سوی دیگر اتصال به شبکه راههای زمینی کشور است. مسیر چابهار کوتاهترین مسیر ترانزیت برای ارسال کالا به کشورهای افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و شرق روسیه با کمترین هزینه نسبت به مسیرهای ترانزیت موجود است.

اما علیرغم دسترسی منطقه آزاد چابهار به آبهای آزاد و دسترسی به شبکه جاده ای کشور که برای ترانزیت کالا مزیت شمرده می شود این منطقه با مشکلات فراوانی برای تحقق طرح محور ترانزیت شرق کشور مواجه است. کمبود زیرساخت های لازم و کمبود تجهیزات از جمله مشکلات است.

حامدعلی مبارکی رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار در همین زمینه می گوید: نیمه شرقی ایران دارای ظرفیت ها و استعدادهای بسیاری است و مساحتی به اندازه 55 درصد از خاک کشور و 70 درصد ذخائر معدنی در آن را قرار دارد و همچنین وجود 70 درصد مرزهای آبی کشور و تنها بندر اقیانوسی کشور مزیت ها و ظرفیت های اقتصادی فراوانی را بوجود آورده است.

وی درادامه می افزاید: اما به رغم این مزیت ها سهم چابهار از اقتصاد کشور اندک بوده و تا به حال موفق به بفعلیت رساندن پتانسیل های مذکور نشده ایم. منطقه آزاد چابهار از یک سو با توجه به تنوع جذابیت های طبیعی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و از سوی دیگر با توجه به نقش کلیدی که در دسترسی به بازارهای گردشگری منطقه ای ایفا می کند یکی از نقاط مهم و پهنه های قابل اتکاء در توسعه صنعت توریسم کشور به شمار می رود. 

مبارکی در خصوص اهداف و برنامه های توسعه ای عمده منطقه آزاد چابهار و تبدیل آن به کانون اصلی ترانزیت کالا در چارچوب توسعه محور شرق می گوید: احیای نقش منطقه آزاد چابهار در تجارت منطقه ای و تبدیل آن به پایگاه و انبارهای اصلی کالا جهت صادرات مجدد، فراهم سازی امکانات لازم برای کشورهای آسیای میانه و افغانستان به منظور ترانزیت و حمل و نقل کالا، ایجاد شهرک های صنعتی و توسعه گسترش صنایع بزرگ وابسته به نفت و پتروشیمی و فولاد، ایجاد پایگاه گردشگری منطقه ای و بین المللی، تصویب تبدیل منطقه آزاد چابهار به قطب سوم پتروشیمی ایران و آغاز عملیات اجرایی فاز اول احداث مجتمع فولاد مکران، پیگیری برنامه تصویب تبدیل منطقه آزاد چابهار به قطب سوم خودروسازی ایران از جمله این برنامه ها است.

امکانات بندری

در حال حاضر بندر چابهار حدود 6 پست اسکله با ظرفیت اسمی بندر 2.5 میلیون تن را داراست. پذیرش کشتی های تا 50 هزار تن در این بندرامکانپذیر است و به گفته مسئولان بندری تا یک ماه آینده امکان پذیرش کشتی های 50 تا 70هزار تن در این بندر فراهم و محدودیت آبخور مرتفع می شود. بندر چابهار به دلیل اینکه نزدیک ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه به آبهای آزاد است از اهمیت بسیاری برخوردار است.

تنها در چهار ماهه نخست امسال با ورود 27 فروند کشتی، 741هزار و 984 تن مواد نفتی و غیر نفتی در بندر چابهار تخلیه و بارگیری شد که از لحاظ تعداد کانتینر رشد 226 درصدی و از لحاظ تناژ رشد 155 درصدی را نشان می دهد. 

سیاوش رضوانی مدیرکل سازمان بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان با اشاره به 5 فاز تعریف شده در طرح جامع بندر چابهار به مانا می گوید: پس از اتمام این 5 فاز تعداد اسکله های بندر به 30 پست اسکله و ظرفبت بندر به 86 میلیون تن افزایش پیدا می کند.

وی در ادامه با اشاره به پیشرفت 52 درصدی فاز یک می افزاید: با اتمام این فاز ظرفیت اسمی بندر به 6 میلیون تن در سال می رسد. این فاز شامل دو ترمینال کانتینری و کالای عمومی و جنرال کارگو است و امیدواریم تا پایان 6 ماهه دوم سال 94 به بهره برداری کامل برسد 

وی ادامه می دهد: تاکنون حدود 940 متر اسکله در این بندر ساخته شده که ترمینال کانتینری 450 هزار TEU  و ترمینال کالای عمومی هم یک میلیون و 650 تن ظرفیت دارد.

مدیرکل سازمان بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان در ادامه تصریح کرد: برای سایر فازها تمایل داریم  سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی صورت گیرد.

در گرمترین فصل سال چابهار حتی از تهران هم خنک تر است و حداکثر گرما در این منطقه به 34 درجه می رسد. سواحل تیس، خلیج چابهار،تپه گل افشان وغارهای سه گانه هخامنشی و تالاب لیپار نیز از جاذبه های بین المللی طبیعی محسوب می شوند. کوه های آریایی و یا مریخی که یک اثر کم نظیر در کره زمین است همچنین جنگل های حرا در منطقه و عقاب های ماهی گیر مجموعه پوشش جانوری و گیاهی بی نظیری را بوجود آورده است و حیواناتی مانند تمساح پوزه کوتاه یا گاندو و سواحل مرجانی در این منطقه بسیار نایاب است.غواصی و ماهیگیری در این منطقه بسیار لذت بخش است. 

سیاوش رضوانی مدیرکل سازمان بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان می گوید: فرهنگ دریانوردی موضوعی است که قصد داریم به آن بپردازیم و با توجه به این فرهنگ از کسانی که توانایی ساخت شناور را دارند می خواهیم به این بخش ورود پیدا کنند و با دریافت وام از طریق وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی اقدام به ساخت کشتی های مسافربری کنند تا چابهار با وجود زیرساختهای فعلی به نتیجه مطلوب که همان بحث گردشگری است برسد.

در همین زمینه حامد مبارکی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار با بیان اینکه گردشگری در کنار صنایع شیلات، بازرگانی، ترانزیت و غیره نقش مهمی در منطقه آزاد چابهار دارد می گوید: اقلیم این منطقه با قابلیت های تفرج زمستانی منطبق است و جاذبه های متعدد تاریخی، طبیعی، فرهنگی و غیره را در دل خود جای داده است.

وی چابهار را دروازه ورود گردشگران شرق کشور قلمداد کرده و می افزاید: قرابت این منطقه با دریای عمان و اقیانوس هند، جایگاه کم نظیری از نظر توسعه گونه های پرطرفدار گردشگری به ویژه گردشگری دریایی و ساحلی به آن می بخشد. 

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار در خصوص جایگاه توسعه گردشگری دریایی در منطقه آزاد چابهار می گوید: جایگاه گردشگری دریایی در منطقه آزاد چابهار بر اساس ماده 34 برنامه چهارم توسعه مبنی بر توسعه گردشگری دریایی توسط دولت، مورد توجه قرار گرفته است. 

وی در ادامه تصریح می کند: ظرفیت های موجود در توسعه این گونه مفرح از صنعت گردشگری در منطقه آزاد چابهار، ازجمله کیلومترها ساحل بکر، شن نرم، جذر و مد مناسب آب به حداکثر 4 متر سطح اختلاف، سواحل عمیق، خلیج زیبا، تنوع اقیانوسی گونه های آبزی و ... طیف وسیعی از برنامه های این منطقه از بازی کودکان در ساحل، برگزاری مسابقات مجسمه های شنی، قایق سواری و قایقرانی، غواصی پاراگلایدر، ماهیگیری خانواده و ...را در یک سال اخیر به سمت گردشگری دریایی سوق داده است.

وی در ادامه تصریح می کند: سالانه با هماهنگی برخی از ارگان ها و نهادها و حتی فدراسیون های ورزشی بیش از 10 برنامه در این زمینه اجرا می شود. هرچند جهت توسعه گردشگری دریایی به ویژه در حوزه سفرهای دریایی این منطقه با کمبودهایی مواجه است.

بندر گوادر پاکستان جدی ترین رقیب بندر چابهار است و بیشترین صادرات و واردات کالا به خاورمیانه و کشورهای حوزه های خلیج فارس از بندر گوادر پاکستان انجام می شود این در حالی است که جاذبه های بندر چابهار و دسترسی آن به راههای دریایی و تبادلات کشتیرانی ایران با سایر کشورهای جهان ظرفیت بالقوه ای را برای تبدیل چابهار به یکی از قطب های صادراتی کشور به وجود آورده است. رونق چابهار موجب به صرفه شدن واردات و صادرات کالا از کشور خواهد شد. چابهار همچنین از نظر ترانشیپ دارای اهمیت است به عبارتی کالاها می تواند در این بندر تخلیه و مجددا به سایر بنادر کشور حتی به بنادر حوزه خلیج فارس پخش شود. مسیر کشتی ها به بندر چابهار نسبت به سایر بنادر منطقه خلیج فارس خیلی کمتر است و این موضوع در هزینه های سوخت و سایر هزینه ها اثر گذار است.

به گفته کارشناسان هم اکنون میزان پذیرش تناژ کشتی ها در بندر چابهار 2.5 میلیون تن است که از بندر گوادر پاکستان بیشتر است.

در قسمت شرق سواحل کشور در منطقه سیستان و بلوچستان منطقه ای به نام گواتر وجود دارد. سازمان بنادر و دریانوردی یک بندر کوچک توریستی در این منطقه ایجاد کرده است که البته هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته و قرار است این بندر در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.

مدیرکل سازمان بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان می گوید: بندر گواتر ایران دارای موج شکنی با طول 600 متر است و تقریبا با پاکستان هم مرز است. این بندر در حدود 100 تا 105 مایل دریایی تا پاکستان فاصل دارد.

وی در ادامه تصریح می کند: اگر بخش خصوصی بخواهد در این منطقه اسکله بسازد و خطوط کشتیرانی مسافری راه اندازی کند سازمان بنادر و دریانوردی از طریق وجوه اداره شده حمایت های لازم را انجام می دهد.

وی فعالیت در زمینه مسافری دریایی در این بخش را اقتصادی توصیف کرده و می افزاید: کشور پاکستان خواستار راه اندازی خط مسافری در این منطقه است تا زائران پاکستانی سفرهای زیارتی به ایران را از طریق دریا انجام دهند.