هشدار محققان نسبت به خشک شدن خلیج گرگان
معاون پژوهش و فنّاوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و مسئول تیم نمونه برداری تحقیقاتی میدانی در خلیج گرگان گفت: بر اساس نتایج تحقیقات میدانی محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، در صورت بسته شدن دهانه خلیج گرگان این خلیج به سرعت خشک خواهد شد و به تالاب داخلی تغییر پیدا خواهد کرد.
کد خبر: ۸۷۷۸۹
به گزارش مانا، دکتر حمید علیزاده لاهیجانی با بیان اینکه عمق و مساحت خلیج گرگان طی سالیان گذشته کاهش یافته است به برخی عوامل این رخداد پرداخت و تصریح کرد: از جمله این عوامل می‌توان به کاهش تراز آب دریای خزر، بسته شدن کانال‌های ارتباطی مانند کانال خزینی، نرخ بالای رسوب گذاری در خلیج گرگان و میزان بالای ورود مواد مغذی که سبب رشد و تراکم بسیار زیاد علف‌های دریایی Ruppia maritima در چند سال اخیر شده است اشاره کرد.
وی با ابراز نگرانی از وضعیت پیش آمده افزود: با توجه به عواملی که اشاره شد بیم آن می‌رود که در صورت عدم اقدام مبتنی بر راهکار‌های دقیق علمی جهت بهبود شرایط این زیست بوم با ارزش در جنوب دریای خزر، این خلیج به یک تالاب مرطوب داخلی تبدیل شود.
علیزاده در بیان جزئیات مطالعات مرتبط با احیاء خلیج گرگان که در نواحی ساحلی و در دو فصل بهار و تابستان سال جاری انجام شد به تشریح اندازه گیری‌های میدانی فصل بهار پرداخت و گفت: در این عملیات میدانی مطالعات فیزیک دریا شامل اندازه گیری نیم رخ پارامتر‌های فیزیکوشیمیایی آب خلیج گرگان (دما، اکسیژن محلول، شوری آب، غلظت کلروفیل و کدورت) با استفاده از دستگاه CTD، بررسی میزان جریان ورودی و خروجی آب در خلیج گرگان، با استفاده از دستگاه‌های جریان سنج (RCM۹) و همچنین در مطالعات زمین شناسی وضعیت رسوبات بستر، در مطالعات شیمی دریا میزان غلظت مواد مغذی (نیتروزن و فسفر) و در مطالعات زیست شناسی دریا شناسایی و فراوانی فیتو و زئوپلانکتون‌ها و نیز کفزیان در خلیج گرگان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.
وی در ادامه به ذکر جزئیات نمونه برداری میدانی در سطح خلیج گرگان در فصل تابستان پرداخت و با بیان اینکه در چندین ایستگاه نمونه برداری و مطالعات زمین شناسی، شیمی و زیست شناسی دریا و بررسی پراکنش و فراوانی میکروپلاستیک‌ها و همچنین در سطح گسترده تری از خلیج گرگان اندازه گیری پارامتر‌های فیزیکی آب با استفاده از دستگاه CTD انجام شد، اظهار کرد: در تکمیل مطالعات شیمی دریا از شش رودخانه و زهکش ورودی به خلیج گرگان شامل (گرگانرود، بندر ترکمن، قره سو، باغوکناره، محمدیه و بندرگز) به منظور بررسی میزان بار مواد مغذی و بار معلق ورودی به خلیج گرگان نمونه برداری صورت پذیرفت، همچنین با نصب دستگاه‌های جریان سنج و نیز تله‌های رسوب گیر به مدت ۱۵ روز بررسی دقیق میزان جریان ورودی و خروجی به خلیج گرگان و نیز بررسی نرخ رسوب گذاری در نقاط مختلف آن به عمل آمد.
معاون پژوهش و فنّاوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به نتایج به دست آمده از اندازه گیری‌های میدانی و مدلسازی عددی تبادل آب در محدوده شبه جزیره آشوراده و خشکی (بندر ترکمن) اعلام کرد: تبادل آب در تراز بالای آب دریای خزر با سهولت بیشتری صورت می‌پذیرد و با کاهش تراز آب دریای خزر امکان تبادل آب از طریق کانال‌های ارتباطی چاپقلی و آشوراده کمتر می‌شود.
وی افزود: همچنین سرعت متوسط جریان در دوره اندازه گیری سه سانتی متر بر ثانیه و جهت آن به سمت خلیج گرگان بود که این بدان معنی است که در دوره دو هفته‌ای اندازه گیری عمدتاً آب دریای خزر وارد خلیج گرگان شده است، دلیل این امر تبخیر زیاد آب در خلیج گرگان و نیز کاهش دبی آب ورودی رودخانه‌ها به خلیج گرگان است، هرچند که تراز آب دریای خزر همچنان روند کاهشی دارد.
علیزاده نرخ رسوب گذاری در دهانه خلیج گرگان (بندر ترکمن-آشوراده) را بالا عنوان کرد و گفت: نرخ رسوبگذاری در این منطقه به طور میانگین ۴۳/۱ سانتی متر بر سال اندازه گیری شد. مقدار رسوبگذاری در محدوده رشد گیاهان تالابی به مراتب بیشتر است.
وی تاکید کرد که در صورتی که تراز آب کاهنده باشد یا حول تراز فعلی با اندکی نوسان، پایدار بماند، انتظار بسته شدن دهانه خلیج گرگان را باید داشته باشیم.
علیزاده ادامه داد: دلایل این رخداد شامل انتقال رسوب از غرب به شرق در راستای میانکاله، و از شمال به جنوب در راستای گمیشان است، این رسوبات در دهانه خلیج گرگان ته نشست می‌کنند؛ کاهش تراز آب سبب کاهش عمق در دهانه ورودی شده که نتیجه آن ایجاد شرایط مناسب برای رشد گیاهان تالابی و همچنین کاهش سرعت آب است، در این شرایط رسوبات بیشتری در دهانه خلیج به تله می‌افتند و بسته شدن دهانه را تسریع می‌کنند. وی نسبت به بسته شدن دهانه خلیج گرگان و به دنبال آن پیامد خشک شدن سریع خلیج با توجه به این که میزان تبخیر حدود دو برابر بیشتر از میزان بارش است هشدار داد و تصریح کرد: بسته شدن دهانه خلیج گرگان باعث می‌شود این خلیج بسرعت خشک شود، زیرا میزان تبخیر حدودا دو برابر بیشتر از میزان بارش است.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی خاطرنشان کرد: آبدهی رودخانه‌های ورودی به خلیج گرگان حتی در شرایط طبیعی آن قدر نیست که بتواند کمبود آب آن را جبران کند، از این رو تسهیل تبادل آب خلیج گرگان از مسیر‌های طبیعی برای جلو گیری از خشک شدن آن ضروری است.
وی تاکید کرد: تسهیل تبادل آب سبب بهبود کیفیت آب خلیج گرگان می‌شود، اما عمق آب خلیج گرگان و مساحت پهنه آبی آن به طور مستقیم وابسته به تراز آب است و با تسهیل تبادل آب تغییری نمی‌کند.
این پژوهشگر حوزه علوم دریایی در پایان تصریح کرد: مدل سازی غبار در منطقه با فرض خشک شدن خلیج گرگان نشان می دهد که در این حالت خلیج گرگان به عنوان منبع غبار محلی عمل خواهد کرد که تا فاصله پنجاه کیلومتر را تحت تاثیر قرار خواهد داد، البته علاوه بر تسهیل تبادل آبی خلیج گرگان با دریای خزر از مسیر‌های طبیعی آن باید اقدامات لازم برای کاهش مواد مغذی حاصل از سکونت گاه ها، زمین‌های کشاورزی و آبزی پروری اجرایی شود؛ همچنین تامین حقابه زیست محیطی رودخانه‌های ورودی سبب یکپارچگی و پایداری اکولوژیک خلیج گرگان خواهد شد.
وی با ابراز نگرانی از وضعیت پیش آمده افزود: با توجه به عواملی که اشاره شد بیم آن می‌رود که در صورت عدم اقدام مبتنی بر راهکار‌های دقیق علمی جهت بهبود شرایط این زیست بوم با ارزش در جنوب دریای خزر، این خلیج به یک تالاب مرطوب داخلی تبدیل شود.
علیزاده در بیان جزئیات مطالعات مرتبط با احیاء خلیج گرگان که در نواحی ساحلی و در دو فصل بهار و تابستان سال جاری انجام شد به تشریح اندازه گیری‌های میدانی فصل بهار پرداخت و گفت: در این عملیات میدانی مطالعات فیزیک دریا شامل اندازه گیری نیم رخ پارامتر‌های فیزیکوشیمیایی آب خلیج گرگان (دما، اکسیژن محلول، شوری آب، غلظت کلروفیل و کدورت) با استفاده از دستگاه CTD، بررسی میزان جریان ورودی و خروجی آب در خلیج گرگان، با استفاده از دستگاه‌های جریان سنج (RCM۹) و همچنین در مطالعات زمین شناسی وضعیت رسوبات بستر، در مطالعات شیمی دریا میزان غلظت مواد مغذی (نیتروزن و فسفر) و در مطالعات زیست شناسی دریا شناسایی و فراوانی فیتو و زئوپلانکتون‌ها و نیز کفزیان در خلیج گرگان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.
وی در ادامه به ذکر جزئیات نمونه برداری میدانی در سطح خلیج گرگان در فصل تابستان پرداخت و با بیان اینکه در چندین ایستگاه نمونه برداری و مطالعات زمین شناسی، شیمی و زیست شناسی دریا و بررسی پراکنش و فراوانی میکروپلاستیک‌ها و همچنین در سطح گسترده تری از خلیج گرگان اندازه گیری پارامتر‌های فیزیکی آب با استفاده از دستگاه CTD انجام شد، اظهار کرد: در تکمیل مطالعات شیمی دریا از شش رودخانه و زهکش ورودی به خلیج گرگان شامل (گرگانرود، بندر ترکمن، قره سو، باغوکناره، محمدیه و بندرگز) به منظور بررسی میزان بار مواد مغذی و بار معلق ورودی به خلیج گرگان نمونه برداری صورت پذیرفت، همچنین با نصب دستگاه‌های جریان سنج و نیز تله‌های رسوب گیر به مدت ۱۵ روز بررسی دقیق میزان جریان ورودی و خروجی به خلیج گرگان و نیز بررسی نرخ رسوب گذاری در نقاط مختلف آن به عمل آمد.
معاون پژوهش و فنّاوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به نتایج به دست آمده از اندازه گیری‌های میدانی و مدلسازی عددی تبادل آب در محدوده شبه جزیره آشوراده و خشکی (بندر ترکمن) اعلام کرد: تبادل آب در تراز بالای آب دریای خزر با سهولت بیشتری صورت می‌پذیرد و با کاهش تراز آب دریای خزر امکان تبادل آب از طریق کانال‌های ارتباطی چاپقلی و آشوراده کمتر می‌شود.
وی افزود: همچنین سرعت متوسط جریان در دوره اندازه گیری سه سانتی متر بر ثانیه و جهت آن به سمت خلیج گرگان بود که این بدان معنی است که در دوره دو هفته‌ای اندازه گیری عمدتاً آب دریای خزر وارد خلیج گرگان شده است، دلیل این امر تبخیر زیاد آب در خلیج گرگان و نیز کاهش دبی آب ورودی رودخانه‌ها به خلیج گرگان است، هرچند که تراز آب دریای خزر همچنان روند کاهشی دارد.
علیزاده نرخ رسوب گذاری در دهانه خلیج گرگان (بندر ترکمن-آشوراده) را بالا عنوان کرد و گفت: نرخ رسوبگذاری در این منطقه به طور میانگین ۴۳/۱ سانتی متر بر سال اندازه گیری شد. مقدار رسوبگذاری در محدوده رشد گیاهان تالابی به مراتب بیشتر است.
وی تاکید کرد که در صورتی که تراز آب کاهنده باشد یا حول تراز فعلی با اندکی نوسان، پایدار بماند، انتظار بسته شدن دهانه خلیج گرگان را باید داشته باشیم.
علیزاده ادامه داد: دلایل این رخداد شامل انتقال رسوب از غرب به شرق در راستای میانکاله، و از شمال به جنوب در راستای گمیشان است، این رسوبات در دهانه خلیج گرگان ته نشست می‌کنند؛ کاهش تراز آب سبب کاهش عمق در دهانه ورودی شده که نتیجه آن ایجاد شرایط مناسب برای رشد گیاهان تالابی و همچنین کاهش سرعت آب است، در این شرایط رسوبات بیشتری در دهانه خلیج به تله می‌افتند و بسته شدن دهانه را تسریع می‌کنند. وی نسبت به بسته شدن دهانه خلیج گرگان و به دنبال آن پیامد خشک شدن سریع خلیج با توجه به این که میزان تبخیر حدود دو برابر بیشتر از میزان بارش است هشدار داد و تصریح کرد: بسته شدن دهانه خلیج گرگان باعث می‌شود این خلیج بسرعت خشک شود، زیرا میزان تبخیر حدودا دو برابر بیشتر از میزان بارش است.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی خاطرنشان کرد: آبدهی رودخانه‌های ورودی به خلیج گرگان حتی در شرایط طبیعی آن قدر نیست که بتواند کمبود آب آن را جبران کند، از این رو تسهیل تبادل آب خلیج گرگان از مسیر‌های طبیعی برای جلو گیری از خشک شدن آن ضروری است.
وی تاکید کرد: تسهیل تبادل آب سبب بهبود کیفیت آب خلیج گرگان می‌شود، اما عمق آب خلیج گرگان و مساحت پهنه آبی آن به طور مستقیم وابسته به تراز آب است و با تسهیل تبادل آب تغییری نمی‌کند.
این پژوهشگر حوزه علوم دریایی در پایان تصریح کرد: مدل سازی غبار در منطقه با فرض خشک شدن خلیج گرگان نشان می دهد که در این حالت خلیج گرگان به عنوان منبع غبار محلی عمل خواهد کرد که تا فاصله پنجاه کیلومتر را تحت تاثیر قرار خواهد داد، البته علاوه بر تسهیل تبادل آبی خلیج گرگان با دریای خزر از مسیر‌های طبیعی آن باید اقدامات لازم برای کاهش مواد مغذی حاصل از سکونت گاه ها، زمین‌های کشاورزی و آبزی پروری اجرایی شود؛ همچنین تامین حقابه زیست محیطی رودخانه‌های ورودی سبب یکپارچگی و پایداری اکولوژیک خلیج گرگان خواهد شد.