نخستین فانوس دریایی جهان، از گذشته تاکنون

به گزارش مانا، فانوس اسکندریه یکی از هفت عجایب جهان باستان است. این فانوس عظیم در جزیره فاروس در ساحل شهر اسکندریه مصر قرار داشت و به منظور هدایت ملوانانی که قصد سفر به این شهر را داشتند، توسط اسکندر مقدونی بنا شد و در حدود ۱۵ قرن روشن بود. متاسفانه این فانوس یکی از شگفتی های جهان باستان به شمار مي آید که دیگر اثری از آن باقی نمانده است. معمولا از آن برای کمک به دریانوردان برای یافتن ساحل و دیدبانان برای رویت کشتی های جنگی استفاده می شد. بنا بر داستان ها و روایات، فانوس اسکندریه در اندازه و نوع ساخت خود منحصربفرد بوده و برخی ادعا داشتند که نور این فانوس دریایی از فاصله ۱۰۰ متری بندرگاه دیده می شد.

مراحل ساخت فانوس دریایی

گمان می‌رود طراح این سازه، سوستراتوس (Sostratus of Knidos) بوده باشد، هر چند با توجه به برخی منابع تاریخی، او تنها، تأمین مالی پروژه را بر عهده داشته است. او که به کارش افتخار می‌کرد، تمایل داشت نامش بر فونداسیون بنا حک شود. بطلمیوس دوم، پسر فرمانروای مصر، درخواست او را رد کرد، چرا که می‌خواست تنها نام خودش روی بنا حک شود. سوستراتوس که فرد باهوشی بود، کتیبه‌ای حاوی نام خودش در فونداسیون بنا کار گذاشت و روی آن را با روکشی از گچ پوشاند. روی سطح گچی، نام بطلمیوس حک شده بود. به مرور زمان و پس از مرگ هر دوی آنها، این پوشش گچی فرو ریخت و نام سوستراتوس آشکار شد.

این فانوس دریایی در جزیره‌ فاروس (Pharos) ساخته شده بود و در نهایت نام شهر را به خود گرفت. ارتباط میان این اسم و کاربرد سازه به قدری قوی بود که کلمه‌ فاروس ریشه‌ کلمه‌ فانوس در زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیایی و زبان‌های رومانیایی شد.

دو توصیف دقیق و جزئی از این فانوس دریایی در قرن دهم بعد از میلاد وجود دارد که توسط  دو جهانگرد مورو (Moorish)، ادریس و یوسف ابن‌الشیخ ارائه شده است. طبق گزارش‌های آنها، این سازه ۳۰۰ ذرع ارتفاع داشته است. با توجه به اینکه مقیاس ذرع در مناطق مختلف متفاوت است، به نظر می‌رسد فانوس اسکندریه ارتفاعی بین ۱۴۰ تا ۱۸۳ متر داشته است. البته ارتفاع ۱۴۰ متری، محتمل‌تر است.

وضعیت کنونی فانوس اسکندریه

از آن جا که فانوس دریایی اسکندریه بر اثر زلزله از بین رفته بود، گمان می رفت بخشی از قطعات سنگی ساختمان به درون دریا افتاده باشند. از همین رو یونسکو حامی مالی سفری تحقیقاتی و باستان شناسی شد و بدین ترتیب تیمی از باستان شناسان دریایی عازم سفر به جزیره فاروس شدند. در سال ۱۹۸۶ بود که قطعات سنگی بزرگی در دریای مدیترانه کشف شد. طی تحقیقات انجام شده قطعات سنگی کشف شده در دریا، بقایایی از فانوس اسکندریه بوده اند. اما با توجه به کمبود متخصص در آن زمان و همچنین تبدیل آن ناحیه به منطقه ای نظامی، نتایج و اطلاعات بیش تری به دست نیامد. 

ژان ایو، موسس مرکز تحقیقات اسکندریه و باستان شناسی فرانسوی بود که در سال ۱۹۹۴ به کشفی جالب توجه دست یافت. او از طرف دولت مصر مأموریت یافته یود تا نقشه و مکان هر چیز باستانی و ارزشمندی را در زیر آب مشخص کند، چرا که قرار بود موج شکنی جدید و بتنی در آن محل ساخته شود. او نقشه و مکان هزاران قطعه ساختمانی بزرگ در زیر آب را ترسیم کرد. اعتقاد بر این بود که برخی از این قطعات متعلق به فانوس دریایی اسکندریه هستند. علاوه بر این قطعات و بلوک های ساخمانی، صدها مجسمه نیز در همین منطقه کشف شدند که یکی از مهم ترین آن ها تمثالی سلطنتی و غول پیکر متعلق به قرن سوم پیش از میلاد بود که گمان می رود نشان دهنده بطلمیوس دوم است. همچنین یک مجسمه از ایزیس (ایزدبانو باروری) در دهه ۱۹۶۰ میلادی در همان منطقه کشف شد که نشان گر ملکه و همسر بطلمیوس دوم، آرسینوئه بوده است. محققان حدس می زنند که مجسمه این دو در زیر فانوس دریایی اسکندریه و رو به روی ورودی بندرگاه نصب بوده است.

در اواخر سال ۱۹۹۵ برخی از این قطعات بیرون آورده شده و در بندرگاه و در معرض دید عموم قرار گرفتند. محققان بعدها توانستند باقی قطعات فانوس اسکندریه را به کمک تصاویر ماهواره ای مکان یابی کنند. 

پس از کشف این قطعات و مجسمه ها، دولت مصر برنامه ساخت موج شکن را منتفی کرد و در عوض ساخت پارکی زیر آبی را در برنامه خود قرار داد تا گردشگران و بازدیدکنندگان بتوانند در پارک آبی غواصی کرده و از قطعات فانوس اسکندریه و مجسمه های باستانی از نزدیک دیدن کنند.