به گزارش گروه بین الملل مانا حملونقل کالا از طريق دريا هفتهها و در برخي موارد حتي ماهها به طول ميانجامد. در اين ميان، ساخت مسيرهاي آبي توسط بشر بسيار حائز اهميت است و تأثير چشمگير و روزافزوني بر کارايي صنعت ارزشمند کشتيراني دارد زيرا کالاهاي موردنياز در سريعترين زمان ممکن به دست مشتريان ميرسد و زمينه تزريق کافي به بازار فراهم ميآيد. عليرغم وجود هزينه براي ترانزيت بار از طريق کانالهاي اصلي، مزاياي آن فراتر از هزينههاي سنگين خواهد بود و به قول تجار «ارزش آن را دارد». به بياني ديگر، کوتاه کردن مسيرهاي مستقيم زميني جديد و ساخت کانالها از طولاني بودن مسيرهاي کشتيراني کاسته است که به نوبه خود سهم بزرگي در صرفهجويي زمان و حتي هزينههاي عملياتي براي کشتيها به همراه دارد. در نتيجه ترانزيت سريعتر بار، مراکز اصلي بازرگاني در کمترين زمان ممکن خدماترساني خود را انجام ميدهند که اين امر خود تعداد سفرهاي دريايي شناورها و به تبع آن رشد تجارت در گستره جهاني را به دنبال دارد.
کانال سوئز
کانال سوئز که در مصر واقع شده، نخستين بار در نوامبر 1869 گشايش يافت. اين کانال درياي مديترانه را به درياي سرخ متصل ميکند. يکي از قدرتمندترين راههاي دريايي جهان، کانال سوئز است که کوتاهترين مسير دريايي بين اروپا و اطراف هند و اقيانوس پاسفيک غربي را فراهم ميکند. اين کانال با طول 120 مايل معادل 193 کيلومتر، به شناورها اجازه تردد بين اروپا و آسياي جنوبي را بدون گذر از آفريقا ميدهد که از طول سفر دريايي تا 7000 کيلومتر ميکاهد.
کانال پاناما
کانال پاناما در آگوست 1914 ميلادي با هدف برقراري ارتباط بين اقيانوس آتلانتيک به پاسفيک موجب خدماترساني کشتيها به 144 مسير تجاري دنيا ميشود. طول اين کانال 77 کيلومتر است و موجب ميشود تا کشتيها از مسير طولاني Cape Horn واقع در جنوبيترين قسمت آمريکاي جنوبي تردد نکنند. افزون بر آن، اين مسير کشتيها را در معرض بادهاي شديد، موجهاي سهمگين و کوههاي يخي قرار ميداد. زمان تردد شناورها از کانال پاناما بين 6 تا هشت ساعت در نظرگرفته شده است و مسافت کمتري را براي سفر دريايي از خاور دور به کرانه شرقي آمريکا با حدود 4828 کيلومتر ايجاد ميکند.
توسعه کانالها؛ سازگاري با کشتيهاي قرن بيست و يکم
همزمان با رشد تجارت بين شرق و غرب بر اساس توليد کالاي بيشتر در شرق و رشد طبقه متوسط در آسيا که با افزايش تقاضاي کالا از سوي غرب همراه شده، بر تعداد شناورهايي که از کانالهاي مذکور تردد ميکنند افزوده شده است. بالا رفتن ميزان جابهجايي در حالي تأخيرها را افزايش داده که رشد قابل توجهي نيز در سايز شناورهاي مدرن تازه ساخت ديده ميشود. به گونهاي که برخي از آنها براي عبور از کانالها محدوديت دارند. در همين راستا، گامهايي براي بهبود آبراههاي مهم کشتيراني با هدف سازگاري با سايز شناورها و پاسخگويي به درخواستها برداشته شد.
عمليات ساخت و توسعه در کانال سوئز موجب ساخت يک کانال جديد موازي شد تا شناورهاي بزرگتر بتوانند به راحتي در آن تردد داشته باشند. زماني که «کانال سوئز جديد» به طول 22 کيلومتر در آگوست 2015 ميلادي گشايش يافت، ميزان ظرفيت کانال دو برابر و زمان انتظار براي کشتيها نصف شد.
توسعه کانال پاناما نيز در ژوئن 2016 ميلادي انجام شد که به دنبال آن راه جديد ترافيکي با ساخت مجموعهاي از آبراههاي جديد آغاز به کار کرد و ظرفيت کانال را تا دو برابر افزايش داد. افزايش ظرفيت کانال پاناما، تردد کشتيهاي کانتينري با ظرفيت 13 تا 14 هزار TEU را فراهم کرد يعني سه برابر آنچه آبراههاي قديمي قادر به خدماترساني به آنها بودند.
رقابت بين کانال پاناما و سوئز
با توجه به افزايش تجارت بينالملل و هزينهاي که شرکتهاي کشتيراني به ارزش 165 تا 300 يورو براي هر يک از کشتيهاي خود با حداقل ظرفيت 4500 TEU براي تردد از شلوغترين راه آبي جهان پرداخت ميکنند، جاي تعجب نيست که اپراتورهاي دو کانال پاناما و سوئز تمايل زيادي براي به حداکثر رساندن تأثير کانال داشته باشند. سرمايهگذاري در هر دو کانال توانمندي عملياتي را افزايش داده و ميتواند فضاي رقابتي قابل توجهي را به وجود آورد.
عمليات سيستم يک کانال پويا تأثيرات مثبتي بر محيط اطراف آن دارد. سرمايهگذاري اقتصادي در توسعه بنادر و زيرساختهاي حمايتي در کشورهاي مجاور کانال، فرصتهاي شغلي بسياري را فراهم آورد.
پيش از آنکه کانال پاناما به منظور تسهيل تردد شناورهاي مگاسايز توسعه يابد، شرکت کشتيراني مرسک دانمارک تصميم گرفت تا تمامي جابهجاييهاي بار خود را از طريق کانال سوئز انجام دهد چرا که يک شناور با ظرفيت 9000 TEU به راحتي ميتوانست از اين مسير عبور کند اين در حالي بود که ظرفيت بزرگترين شناور ترانزيتي از پاناما 4500 TEU بود.
اما، به نظر ميرسد توسعه کانال پاناما يک تغيير اساسي در خطوط کشتيراني ايجاد کرد به گونهاي که مرسک نيز در ميان حملکنندگاني که خود را متعهد به عبور از کانال پاناما براي انتقال کالاهاي بازرگاني خود ميدانستند، قرار گرفت.
ظرفيت افزايش يافته در دو کانال، انتخاب مسيرهاي تجاري را براي خطوط کشتيرانياي که در مسير شرق به غرب در حال انجام عمليات هستند، افزايش داده است. سؤالي که در اين زمينه مطرح ميشود اين است که چگونه خطوط کشتيراني ميتوانند مقرون به صرفهترين مسير را برگزينند؟ اگرچه کشتيها ترجيح ميدهند در سفر خود از آسيا به آمريکا از امکانات کانال سوئز بهرهمند شوند، به همين جهت تعدادشان در مقايسه با شناورهاي ترانزيتي پاناما پنج درصد بيشتر است. اين در حالي است که ميزان عوارض پرداختي بين دو کانال به آن معناست که کانال سوئز صرفه اقتصادي بيشتري براي شناورها دارد به ويژه زماني که نرخ سوخت پايين ميآيد. اما در صورت گران شدن سوخت، کانال توسعه يافته پاناما گزينه مناسبتري به حساب ميآيد چرا که به واسطه مسافت کمتر جايگزين بسيار خوبي براي رسيدن به مقصد است.
با اين حال عليرغم توسعه کانال پاناما، کانال سوئز قادر است شناورهاي بزرگتري را در خود جاي دهد اما نميتواند گزينه مناسبي براي شناورهاي کانتينري غولپيکر باشد.
در اين بخش نگاهي به ميزان جابهجايي بار و عملکرد کانال پاناما در سالي که گذشت خالي از لطف نيست. کانال پاناما در سال مالي 2017 ميلادي رکورد جابهجايي بار به ميزان 403.8 ميليون تن را ثبت کرد که در تاريخ 103 ساله فعاليت آن بيسابقه بود. اين آمار در مقايسه با سال مالي 2016 ميلادي افزايش 22.2 درصدي را تجربه کرد که مستقيماً با حجم بار جابهجا شده از اين آبراه دريايي در ارتباط بود. ترانزيت شناورها نيز بر حسب تعداد با افزايش 3.3 درصدي در سال 2017 ميلادي همراه شد و به 13 هزار و 548 فروند رسيد.
همچنين، از نخستين روز ماه دسامبر سال جاري ميلادي، اداره کانال پاناما ميزان رزرو روزانه مبادلات براي شناورهاي پست پاناماکس را از 6 مورد به هفت مورد افزايش داد. با اين اقدام، کانال توانست پذيراي ظرفيت بيشتر شناورها در آبراههاي جديد باشد. علاوه بر 23 موردي که در مجموع براي شناورهاي تزانزيتي کانال از آبراههاي جديد در نظر گرفته شده بود، هفت مبادله براي شناورهاي پست پاناماکس به ثبت رسيد.
از سوي ديگر، شرکت هلدينگ حملونقل زميني و دريايي مصر و اداره کانال سوئز، با حضور مديران ارشد و عامل ترمينال اپراتور دي.پي.ورلد تفاهمنامهاي سهجانبه را با هدف توسعه تأسيسات در مصر و افزايش حجم جابهجايي بار امضا کردند. دي.پي.ورلد کنسرسيوم مربوطه را مديريت خواهد کرد و در صورتي که مزايده برنده شود، اين اپراتور بندري جايگاه ويژه خود را به عنوان مرکز لجستيکي داخلي پيدا ميکند. توسعه زيرساخت تجاري با هدف ارتقاء دسترسي پسکرانه به مرزها براي ترانزيت بار و به ويژه براي برآوردن نيازهاي رو به رشد اقتصاد آفريقا ضروري است.
ترانزيت 18 هزار شناور و يک ميليون تن بار نيز از کانال سوئز در سال 2017 ميلادي ثبت شد. اين کانال بيشترين ميزان درآمدزايي را براي مصر به همراه داشت. افزون بر آن، بنادر دريايي در مصر در حال توسعه هستند و دولت اين کشور رود نيل را به عنوان مسير تجاري استراتژيک توسعه خواهد داد.
نيکاراگوئه، کانال جديد
تشخيص مزاياي اقتصادي که از عمليات موجود در مسيرهاي بينالمللي کشتيراني به دست ميآيد مجلس نيکاراگوئه را در مسيري قرار داد که طرحها و برنامههايي را براي توسعه کانال "نيکاراگوئه" به طول 173 مايل تصويب کند. اين طرح در ژوئن 2013 ميان دولت نيکاراگوئه و شرکت چيني «HKND» به عنوان مجري امضا شد. ساخت کانال در دسامبر 2014 آغاز و زمان پايان آن سال 2019 ميلادي اعلام شده است.کانال جديد با ايجاد شرايط عبور کشتيهاي بزرگ بين درياي کارائيب و اقيانوس آرام، قادر به دريافت 416 ميليون تن محموله دريايي (3.9 درصد از محموله جهاني) است. اين کانال سه برابر بزرگتر و دو برابر عميقتر از رقيب خود يعني کانال پاناماست. به بياني ديگر ابعاد آبراههاي اين کانال به ترتيب عبارتند از 520 متر طول، 75 متر عرض و 27.6 متر عمق که در مقايسه با 427 متر طول، 55 متر عرض و 3/18 متر عمق کانال پاناما، فضاي بهتر و گستردهتري را در اختيار شناورهاي غولپيکر براي تردد قرار ميدهد.
کانال جديد نيکاراگوئه به احتمال قوي يک تأثير منفي بر تجارت کانال پاناما خواهد گذاشت. با در نظر گرفتن موقعيت جغرافيايي اين کانال، شناورهاي بيشتر و بزرگتري اين مسير را براي خدماترساني به بنادر انتخاب خواهند کرد. حال با توجه به اينکه دو کانال پاناما و سوئز بيش از اين در رقابت با يکديگر بودند، آيا حجم تجارت جهاني به اندازهاي هست که هر سه کانال با سهمي تقريباً برابر بتوانند در ميدان رقابت باقي بمانند؟ اگر پاسخ به اين پرسش مثبت باشد، آيا رقابت موجود قادر به کاهش درآمد حاصل از ماليات و عوارض خواهد بود؟ اگر چنين شرايطي در آيندهاي نزديک پيش آيد خبر بسيار خوبي براي حملکنندگان بار در راه است چرا که ميتوانند با خيالي آسودهتر روانه اقيانوس شوند و بدون نگراني در خصوص پرداخت عوارض سنگين به مقصد رسيده و عمليات تخليه و بارگيري را به راحتي انجام دهند. از سوي ديگر، اين امر سؤال حساستري را در ذهن ايجاد ميکند: آيا ميزان سرمايهگذاري به دنبال کاهش عوارض دريافتي در آينده، در مسيرهاي ترانزيتي مذکور کاهش مييابد؟
پاسخ اين سؤال را نميتوان با اطمينان داد، اما با توجه به مازاد ظرفيت حاکم به ويژه در بخش تانکر و کانتينري و افزوده شدن سايز آنها انتظار ميرود در صورت وجود بار کافي، شناورها مسير جديد کانال نيکاراگوئه را در پيش بگيرند.