روز دریانورد ، روز جهانی دریانوردی ، گاه شمار دریایی ایران

بر اساس قطعنامه‌ای که در اجلاس دیپلماتیک کنفرانس بازنگری کنوانسیون «استانداردهای آموزشی، صدور گواهینامه و نگهبانی دریانوردان» STCW به‌تصویب رسید، روز چهارم تیرماه هر سال به‌عنوان "روز دریانورد" تعیین و نامگذاری شد. انتخاب این روز به پاس قدردانی و سپاس از زحمات دریانوردان در حمل و نقل بین المللی دریایی و خدمات آنها در دریا و با هدف جلب توجه بیشتر به نحوه زندگی، معیشت و اقتصاد این قشر از جامعه انجام گرفته است.
انتخاب این روز برای قدردانی و بزرگداشت دریانوردان بدین جهت صورت می‌گیرد که در آن، کنوانسیون STCW که اصولاً به مقوله استاندارد آموزش دریانوردان می‌پردازد، تجدید نظر و نگارش جدید آن در روز 25 ژوئن 2010 در مانیل به تصویب رسید. بر اساس این قطعنامه از مراجع دریایی، شرکتهای کشتیرانی، مالکان کشتیها و دیگر دست اندرکاران بخش دریایی خواسته شده است تا در جهت بزرگداشت این روز که در سطح بین المللی به‌عنوان روز دریانورد شناخته می شود، اقدام لازم را به عمل آورند.
{دریانوردان در خط مقدم صنعت کشتیرانی حضور دارند و تلاش آنها معمولا نادیده گرفته می شود در حالی که بیش از 90 درصد کالای جهانی از طریق دریاها منتقل می شوند.} در حال حاضر بیش از یک و نیم میلیون نفر دریانورد در سرتاسر جهان فعالیت می کنند. دبیر کل سازمان ملل متحد نیز به مناسبت روز دریانورد از دریانوردان شجاع که با خطرات مختلفی مواجه هستند و شرایط کاری سخت را تحمل می کنند، به نیکی یاد کرده است. دبیر کل سازمان جهانی دریانوردی در پیامی به مناسبت روز دریانوردان اظهار داشت این مناسبت برگرفته از رشد فزاینده کارکنان بخش دریایی و تمایل آنان برای شرکت در این جشن و همینطور تشکر و قدردانی از دریانوردان برای خدمات و فداکاری آنان ترتیب داده شده است. دبیر کل سازمان جهانی دریانوردی سال 2013 را سال متمایزی برای جامعه دریانوردان به حساب آورد زیرا در ماه اوت سال مذکورکنوانسیون کار دریانوردی(MLC 2006) لازم الاجرا شد. اهمیت این مسئله در شناخت بهتر نقش دریانوردان و لزوم حمایت از سلامت و شرایط کاری آنان است.
کوجی سکیمیزو، دبیر کل سازمان بین المللی دریانوردی، در پیامش به مناسب روز دریانورد در سال 1391 گفته است که روز دریانورد این فرصت را به ما می‌دهد تا یک بار دیگر به این موضوع توجه کنیم که این قهرمانان گمنام چقدر در زندگی روزمره ما اهمیت دارند و ما تا چه اندازه به خدمات آنها نیازمندیم. تقریباً 90 درصد از تجارت جهانی از طریق دریا، و توسط کشتی صورت می‌گیرد. وکشتی‌ها غذا، سوخت، مواد اولیه، کالا و محصولاتی را حمل می‌کنند که همگی ما به آنها وابسته هستیم. تجارت دریایی، اقتصاد جهانی را تسهیل کرده و بدون اغراق می‌توان گفت که تقریباً هر چیزی که ما با آن سر و کار داریم یا از طریق دریا حمل شده و یا از موادی حاصل شده است که از طریق دریا حمل شده‌اند. امروز ما دریانوردانی را ستایش می‌کنیم که کشتی‌ها را به کار انداخته و بدون توجه به شرایطی که ممکن است با آن روبه رو شوند، طبق برنامه در رأس زمان مقرر حرکت کرده و رأس تاریخ مقرر کالاها را به مقصد امن خود می‌رسانند. بدون دریانوردان، ادامه زندگی برای ما ممکن نیست. با این همه، برای اکثر ما، دریانوردان از نظر مجازی غیرقابل رویت هستند. زندگی یک دریانورد امروزی می‌تواند خطرناک باشد و در تنهایی سپری شود. آنها ممکن است تا یک سال از خانه و خانواده خود و نیز همسر خود دور بوده و با خطرات و مشکلاتی نظیر دوری و تنهایی مواجه شوند. با این حال ، ما تقریبا برای هر آنچه در زندگی روزمره خود استفاده می‌کنیم، به دریانوردان محتاج هستیم. در سالروز بزرگداشت روز دریانورد، اجازه بدهید تا به یک و نیم میلیون دریانورد در سرتاسر دنیا به واسطه کمک‌های منحصر به فرد آنها در راستای سعادت تمامی ما که در اغلب موارد مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد ادای احترام کنیم. اجازه دهید از این فرصت استفاده کرده و تمامی چیزهایی که از طریق دریا به دست ما رسیده و بدون آنها زندگی میسر نیست را به یاد بیاوریم. و از همه مهم‌تر، اجازه بدهید همه ما به همین مناسبت بگوییم: «دریانورد، متشکریم.». دبیرکل سازمان بین المللی دریانوردی در پیامی به مناسبت روز جهانی دریانورد ( بیست و پنج ژوئن 1392) این روز را بهانه ای برای حمایت بیشتر از یکدیگر و رشد و موفقیت در مناسبت های مختلف اعلام کرد.
سازمان جهانی دریانوردی هفته آخر سپتامبر یا همان هفت روز اول مهر را هفته دریانوردی اعلام کرده و از همه کشورهای عضو درخواست کرده است در یکی از روزهای این هفته روز جهانی دریانوردی را گرامی بدارند و به گرامیداشت دریا و دریانوردان بپردازند و درباره مسائل و مشکلات و نیز مقررات دریانوردی با هم بحث و تبادل نظر کنند و اگر به مواردی که می تواند بر امر دریانوردی جالب باشد تامل کنند و مراتب را به سازمان دریانوردی اطلاع دهند، کاری که جمهوری اسلامی ایران هر سال انجام می دهد و دلیلی برای تقدیر از فعالان دریایی و فرصتی مغتنم برای معرفی بیشتر آنها به جامعه ای است که هنوز با موج و دریا ،کشتی و بندر، لنج و صید، سکو و اسکله ، غریبگی می کند. تاریخ دقیقی که به این مناسبت اختصاص یافته است در بین کشورها و دولتهای جهان متغیر است، اما معمولاً هفته آخر سپتامبر (مصادف با اوایل مهر ماه) در اکثر نقاط جهان به این مهم پرداخته می شود. سازمان بین المللی دریانوردی، در سال 1978 میلادی برابر با سال 1357 شمسی روز 25 سپتامبر را که مطابق با سوم مهر می باشد ، به عنوان روز جهانی دریانوردی انتخاب کرد و به تمام کشورهای عضو نیز توصیه نمود این روز را گرامی بدارند و تمام سازمان ها، شرکت ها ، موسسات دریایی و خلاصه دریائیان را به دور هم جمع کنند.
دهم مردادماه روز جهانی دریانوردی ایرانیان
در سواحل خلیج‌فارس از زمان‌های دور تاریخ تا سال‌های نزدیك به زمان ما روزهایی وجود داشته كه پدران ما آن روزها را گرامی می‌داشته‌اند و در آغاز آن روزها به برگزاری مراسم خاصی می‌پرداخته‌اند و یا به دریا می‌رفته‌اند و چیزهایی را به دریا هدیه می‌كرده‌اند و برای آغاز سفرهای دریایی و یا صید بیشتر به درگاه خداوند دعا می‌كردند سازمان بین‌المللی دریانوردی, در سال 1978 میلادی برابر سال 1357 شمسی، روز 29 سپتامبر كه مطابق 7مهر است را به عنوان روز جهانی دریانوردی انتخاب كرده است. ایرانیان باستان روز دهم مرداد هرسال را كه برابر است با روز اول ماه اوت میلادی  به نام نوروز دریا می‌نامیدند و آن را روز شروع دریانوردی قرار داده بودند و در این روز كه آغاز آرامش آب‌ها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است جشن می‌گرفتند و با گل و گیاه و شاخه سبز درختان خصوصاً با موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌رفتند و پس از شكر و سپاس به درگاه خداوند كه دریا را برای آنها آفریده و آن را رام و مسخر آنان ساخته است گل و گیاه و میوه‌ها را به نذر فرشته آب و دریا به پیشگاه خداوند هدیه می‌كردند و به آب‌های بیكران دریای پارس كه به اعتقاد ایرانیان شامل دریای سرخ, دریای فارس, دریای مكران, دریای هند و دریای چین می‌شد می‌ریختند و به شادی می‌پرداختند و پس از یك روز شادمانی به بنادر و جزایر و سواحل محل سكونت خود باز می‌گشتند و از فردای آن روز با امید فراوان به عنایت خداوند سفرهای دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌كردند.
مراسم روز دریانوردی در بین دریانوردان و دریاورزان و ساكنین سواحل دریاهای سرخ، فارس، مكران و هند كه با تقویم نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند مرسوم و متداول بود. با توجه به آنچه آمد باید گفت كه ایرانیان نخستین ملتی هستند كه روز جهانی دریانوردی كه روز حقیقی آرامش دریا و آغاز مسافرت‌های مطمئن دریایی است را با درایت و هوش خدادادی ابداع كردند و افتخار تعیین این روز جهانی نیز متعلق به ایرانیان است. اسماعیل رائین می‌نویسد: «در سواحل شبه‌قاره‌هند, دریانوردان روز 10 مرداد یا اول آگوست را جشن می‌‌گیرند و در این روز هر یك از دریانوردان هرقدر نارگیل داشته باشند, آنها را به دریا می‌ریزند و با خواندن سرودها, چند روزی را با شادی برگزار می‌كنند.» موضوع نوروز دریایی و روز آغاز دریانوردی ایرانیان از یک هزار سال پیش به این طرف در كتاب‌های زیر آمده است: از جمله در كتاب عجایب‌الهند ناخدا بزرگ رامهرمزی (سال 1000میلادی), كتاب الفواید‌فی‌اصول علم البحر و القواعد نوشته احمد بن فاجد (درحدود 500سال قبل)، نوشته‌های سلیمان مهری,كتاب سرگذشت كشتیرانی ایرانیان پرفسور هادی حسن ‌دانشمند هندی (1928م) و غیره. در جزیره قشم در بین اهالی مراسمی تحت عنوان نوروز صیادی برقرار است كه به یقین ریشه در نوروز دریایی باستان دارد. صیادان جزیره قشم اول مرداد هر سال را نوروز صیادی می‌نامند, یعنی درست 10 روز به آغاز نوروز دریایی, آنها مراسم نوروز صیادی را برگزار می‌كنند.
گاه شمار دریانوردی ایران نشان دهنده سال دریایی و مناسبت ها و موسم  دریانوردی سواحل خلیج فارس است. این سالنامه از سه فصل صد روزه و یک فصل ۶۰ روزه دریانوردی که پنج یا شش روز اضافه در پایان دارد تشکیل شده است. این تقویم با آغاز فصل دریانوردی شروع می شود و در صد روز دوم آن، با توجه به جریان های ملتهب دریایی، دریانوردی با احتیاط صورت می گیردو در صد روز سوم بدلیل طوفان های دریایی از رفتن به دریا پرهیز می شود. در شصت روز آخر که توام با جریان های شدید جوی دریایی است ناخدایان به تعمیر کشتی ها می پردازند و به دریا نمی روند و خود را برای آغاز سال دریایی بعد آماده می کنند. سال دریایی معمولا دهم مرداد آغاز می شود و فصل اول (یکصد روزه) بهار دریا به حساب می آید. یکصد روز دوم از هجدهم آبان شروع می شود. و یکصد روز سوم از بیست و هشتم بهمن شروع می شود. شصت روز آخر از پنجم خرداد (در صورت کبیسه بودن سال از چهارم خرداد) آغاز می شود. هر چند سال این تقویم با تقویم خورشیدی هماهنگ است، اما روزهای آن به صورت دهدهی شمارش می شود. برای نمونه یک در ده تا ده در ده، یک در بیست تا ده در بیست ... یک در نود تا ده در نود (برای فصل اول). و برای فصل آخر یک در ده شصتی ... . روز ۹ مرداد را نوروز دریایی می نامند و متاثر از این تقویم در سواحل هند نیز ۱۰ مرداد (اول اوت) نوروز دریایی است. از هزار سال قبل نوروز دریایی ایران در آثار گذشته مکتوب می باشد.
علاوه بر آن در جنوب ایران تقویم صیادی نیز وجود دارد که تا حدودی هماهنگ با تقویم دریایی از اواخر تیر یا اول مرداد شروع می شود و به عنوان نوروز صیادی در بعضی نواحی  هنوز هم جشن گرفته می شود. برای نمونه در جزیره قشم همچنان روز ۲۹ تیر به عنوان نوروز صیادی جشن گرفته می شود.
همچنین در جنوب ایران یک تقویم سنتی زراعی وجود دارد که معمولاً مبدأ آن در میانه یا پایان تابستان با توجه به اولین طلوع سحرگاهی ستاره سهیل در نیمه شهریورماه نگه داشته می شود. ماه های آن معمولا با همان اسامی برج های فلکی است و این تقویم نسبتا نجومی بوده است چرا که طلوع ستاره سهیل موجب نگهداری ثابت سال بوده است و دارای نقاط زمانی دیگر نجومی نیز می باشد. از سویی مبدا آن همزمان با برداشت خرما و آغاز آمادگی برای کشت گندم بوده است. همچنین این تقویم نمایشگر تغییرات آب و هوا بوده است. همچنین این گاه شمار با تطبیق و ترکیب تقویم قمری و شمسی کاربرد صیادی نیز داشته است. در این گاه شمار چله کوچک و بزرگ گرما و سرما و جریان های هوایی و بادهای محلی مشخص شده است. این گاه شمارها همه در ادامه تقویم باستانی ایران است که ذبیح بهروز مبدا بزرگ تقویم ایران باستان را ۱۷۲۵ سال پیش از میلاد می داند که ستاره شناسی در ایران رواج داشته است.

کاپیتان محمدرضا روشندلی